چکیده:
نقشمایه شکار از نخستین نقاشیهای دیواری دوران پارینه سنگی درون غارها تا تکاملی افته ترین دستساختههای امروزی در هنر ایران وجود داشته و در مسیر تاریخ هنر و طی فرایند شکلگیری فرهنگهای مختلف، مفاهیم گوناگونی را در درون خود پرورده است. این روند تکاملی در دوران تاریخی و خصوصا دوره ساسانی مفهومی فراتر از شکار صرف به خود میگیرد، به طوریکه یکی از رایجترین موضوعات هنر و فرهنگ دوره ساسانی صحنه شکار است و در این زمینه شاهان ساسانی اقدام به تاسیس مکانهایی خاص با عنوان شکارگاه و یا باغشکار کردهاند. این پژوهش در نظر دارد به بررسی مفهوم شکار در دوره ساسانی، به ویژه اهمیت محوطه های شکارگاهی دوره خسرو دوم بپردازد؛ بدین منظور شکارگاه خسرو دوم در تاق بستان و نقوش حکشده شکار گراز و گوزن در دو طرف تاق بزرگ تاقبستان مطالعه شده و تاثیر آنها بر شکل گیری شکارگاه فتحعلیشاه در تنگواشی، و همچنین نقش برجسته او در این مکان، بررسیشده است. مطالعه نقوش شکارگاه تاق بستان، تاثیرپذیری آنها را از نقاشیهای دیواری مربوط به شکار اواخر دوره اشکانی و دوره ساسانی مشخص کرده است، به طوریکه خود نقاشیهای دیواری مربوط به شکار دوره ساسانی خود متاثر از نقاشیهای دیواری دوره اشکانیاند. نقوش شکارگاهی تاق بستان بر نقوش شکار در دوران اسلامی تاثیر گذاشته است که نمود این تاثیرات را در مینیاتورهای دوره اسلامی میتوان دید. چنانچه اوج آن در دوره قاجار و به گونهای دیگر تجلی پیدا میکند؛ بارزترین نمود این تاثیرپذیری در دوره قاجار، نقش برجسته شکار شاهی فتحعلیشاه در تنگواشی است. مطالعات صورت گرفته در این پژوهش نشان میدهد، با وجود اینکه دو نقش برجسته مذکور از نظر مضامین به هم شباهت دارند، اما هدف از ایجاد آنها متفاوت بوده است.
خلاصه ماشینی:
نقش برجستۀ شکارگاه خسرو دوم (؟) در تاق بستان و الگوپذیری از آن در نقش برجستۀ تنگواشی فتحعلیشاهِ قاجار یداله حیدری باباکمال* رضا پذیرش ** پارمیس سرور*** حسین حبیبی**** چکیده نقشمایۀ شکار از نخستین نقاشیهای دیواری دوران پارینهسنگی درون غارها تا تکاملیافته ترین دست ساختههای امروزی در هنر ایران وجود داشته و در مسیر تاریخ هنر و طی فرایندِ شکلگیری فرهنگهای مختلف، مفاهیم گوناگونی را در درون خود پرورده است.
این پژوهش در نظر دارد به بررسی مفهوم شکار در دورۀ ساسانی، به ویژه اهمیت محوطههای شکارگاهی دورۀ خسرو دوم بپردازد؛ بدین منظور شکارگاه خسرو دوم در تاق بستان و نقوش حکشدۀ شکار گراز و گوزن در دو طرف تاق بزرگتاقبستان مطالعه شده و تأثیر آنها بر شکلگیری شکارگاه فتحعلیشاه در تنگواشی، و همچنین نقش برجستۀ او در این مکان، بررسیشده است.
در ارتباط با مقولۀ شکار چندین پیشفرض مطرح است؛ از جمله اینکه، انسان در دورههای پیش از تاریخ به منظور غلبه بر حیوانات و تسخیر روح آنها به نیروهای ماورایی متوسل شده و علاوه بر ایجاد نوعی انگیزۀ اعتقادی در او، به اهداف معیشتی نیز توجه داشته است1[گشایش، 1382: 10-9 و گاردنر، 1381: 33-30]؛ (تصویر1).
علاقۀ پادشاهان ساسانی به شکار در بیشتر ابعاد زندگی آنها نمود مییافت، به گونهای که به حجاری نقشبرجستههای شکار و تولید ظروف سیمین با نقش پادشاه در حال شکار میپرداختند [پوپ، 1387: 904-902] و از بارزترین این نقشبرجستهها در دورۀ ساسانی، نقوش شکارگاهی خسرو دوم در تاقبستان است.
نکتۀ مهمی که در رابطه با این نقوش مطرح میشود متأثر بودن آنها از صحنههای نقاشی دیواری مربوط به شکار در دورۀ اشکانی و ساسانی است.