چکیده:
هنگامی که اعراب بادیه نشین مسلمان در آغاز قرن هفتم میلادی از صحرای جزیره العرب به عنوان جهاد دینی به اطراف پراکنده شدند، غیر از آیین جدیدشان، چیزی که مخصوص خود آنان باشد به همراه نداشتند؛ از فنون معماری چیز زیادی نمی دانستند، شهرهایشان جز توده هایی از کلبه های گلی ابتدایی و روستاهایشان جز جوخه هایی از سیاه چادر یا آلونک هایی از نی نبود و تنها عبادتگاهی که داشتند، کعبه در مکه بود که به هیچ یک از درجات هنر ساختمان ارتباطی نداشت. با این وجود، چند دهه پس از این مهاجرت، به کمک اقوام و ملل مغلوب و امکانات ذاتی آنان جنبشی را آغاز کردند که از آن به «جنبش عمران و شهرسازی» می توان یاد کرد؛ زیرا پس از مدت کوتاهی به برپایی شهرهایی چون کوفه، بصره، واسط و بغداد در شرق و فسطاط و رام الله در غرب اقدام کردند. هدف از این پژوهش با اتکا به منابع و شواهد تاریخی پاسخ بدین سوال است که چه عواملی اعراب صحراگرد را بر آن داشت تا به درک تاریخی ضرورت چنین پدیده ای نائل شوند.
خلاصه ماشینی:
فتوحات نظامی خروج اعراب از جزیرةالعرب در دهههای نخستین قرن هفتم میلادی پس از وحدت دینیای که در عهد خلیفه اول بین قبایل عرب ایجاد شد، به هر انگیزهای که بوده؛ چه انگیزه جهاد برای گسترش دین در سرزمینهای جدید (دارالکفر)، چه انگیزههای غارت و چپاولگری و چه انگیزه اقتصادی یا به نوشته محققین مسیحی حس حسادت و گرسنگی و احتیاج در صحراهای قحطیزده نسبت به سرزمینهای آبادتر که به همسایگان نیکبختتر آنان تعلق داشت و بالاخره چه تأسیس حکومتی تئوکراسی، بهناچار آنها نیاز به مکانهایی برای سکونت و استقرار جهت تثبیت و حفظ حاکمیت خود بر مناطق فتحشده و همچنین پیشروی در سرزمینهای جدید داشتند.
با اینهمه مستوفی در تاریخ خود اشاره دارد که ایرانیان در دوره پیش از اسلام در مورد شکل شهرها نهتنها به اشکال هندسی اکتفا نکردند، بلکه معتقد است گاهی شهرها حتی به شکل حیوانات ساخته میشد؛ چنانکه یادآور شده: «شهر بیضا به فارس و فسا در اول به شکل مثلث ساخته بودند و در عهد حجاج بن یوسف، عامل او، آزادمرد آن بارو بشکافت و شهر از آن شکل بگردانید، و نیز از آثار بلاد شاپور فارس و عمارت نیشابور خراسان که طهمورث آغاز کرده بود، و پس از اتمام خراب شده، شاپور آن را بر مثال رقعه شطرنج [هشت در هشت] ساخت و اکاسره را عادت بوده است که شهرها بر مثال جانوران میساختند؛ چنانکه شوش بر مثال [باز] و شوشتر بر مثال اسب و علی هذا ...