چکیده:
قبل از رواج و استفاده از یخچالهای برقی فعلی جهت تهیهی یخ، ساختمانی با معماری خاص با گنبدی خشتی میساختند به نام یخچال و چون انبار یخ جهت جلوگیری از ذوب شدن یخ در داخل گودال قرار داشت، به آن یخچال میگفتند. مجاور این یخچالها اغلب مکانهایی به عنوان سقاخانه بنا میگردید و عمدتا یخ سقاخانه به صورت رایگان از یخچال دریافت میشد. برخی از یخچالها و سقاخانهها را با نیان و خیرین جهت استفادهی عموم وقف مینمودند که این امر ماندگاری این بناها را بیشتر نموده است. در این مقاله، به ساختمان یخچال و سقاخانهی وقفی خوانسار پرداخته شده است. این بنا تا دههی1350 دایر بوده و اکنون تخریب گردیده است.
خلاصه ماشینی:
یخچال، سقاخانه، پلگوش مقدمه قبل از رواج یافتن یخچالهای موتوری درشهرها و روستاها جهت تهیهی یخ و مصرف آن درفصل گرما، ساختمانی را با ویژگیهای خاص میساختند به نام یخچال که درفصل زمستان در داخل انباری عمیق و گود، یخ را درآن چال مینمودند و درفصل گرما از آن استفاده میکردند.
در شبهای زمستان آب مورد استفاده جهت یخ گیری را معمولا از محل دوردست به یخچال میآوردند تا در طول مسیرسرد شده و آن گاه آن را وارد یخ چال میکردند.
یخ چال گود یخچال و یا انبار یخ محل وسیعی بوده به ابعاد تقریبی10 متر عرض، حدود30 متر طول و 10متر عمق که داخل گودال توسط آجر ساخته میشد و تنها گنبد آجری و ضربی آن از سطح زمین بالاتربود.
سقاخانهای مجاور بازار قدیم موسوم به بازار بالا واقع در خیابان سیزده محرم که دارای سنگابی از سنگ یکپارچه به صورت دایره بود و سقاخانهای در بازار موسوم به پلگوش که آن هم متأسفانه تخریب گشته و به سقاخانهی سفلی مشهور بوده است.