خلاصة:
مقالهی «امام» (Imam) نگارش «امتیاز یوسف» (Imtiyaz yusuf) از مجموعهی مقالات دائرة المعارف قرآن لایدن، گزارشی است اجمالی از معانی مختلف واژهی «امام» و میزان کاربرد آن در قرآن. همچنین ارائه نظرات برخی فرقههای اسلامی در باب امام و امامت.نویسنده با اشاره به نمادین بودن انتصاب ابراهیم( به امامت، دیدگاههای خوارج، اسماعیلیه، نزاریه، مستعلویه و شیعه اثنی عشریه را دربارهی امام و امامت طرح و به مواردی از اختلاف این فرقهها اشاره مینماید. و در پایان یادآور میشود که اهل سنت به مقام و شأن قدسی امام اعتقادی ندارند و این واژه را تنها دربارهی امام جماعت یا رجال علمی به کار میبرند.ناقد مقاله با مراجعه به منابع گوناگون به تکمیل و توضیح مباحث و ارائه کاملتر دیدگاهها و اختلاف نظرها میپردازد و بر این باور است که نویسنده در ارائه گزارش و آرای فرقهها نقایص زیادی دارد و اصل امانتداری و بیطرفی در ارائه گزارش را نیز رعایت نکرده است، ضمن آنکه به ریشهی اصلی اختلاف شیعه و سنی در باب امام و امامت نپرداخته است. از اینرو ناقد با معرفی منابع شیعه در باب امام و امامت، غفلتها و لغزشهای علمی نویسنده را یاد آور شده و توضیحاتی پیرامون هر یک ارائه داده است.
ملخص الجهاز:
"به هر حال آنچه از داستان انتصاب ابراهیم به امامت، برابر آیهی 124 سورهی بقره، استفاده میشود آن است که امامت تنها به معنی ریاست و زعامت در امور دنیای مردم، یا امور دنیا و دین مردم نیست (چنان که بعضی از اهل سنت گمان کردهاند و نویسندهی مقاله در پی القای آن است)، زیرا ابراهیم، قبلا از این موهبت برخوردار بود.
روشن است که این قسمت از بحث ـ طرح نظریات فرقهها در باب امام و امامت ـ میتوانست اساسیترین و پربارترین قسمت مقاله باشد، ولی نویسنده بهای چندانی برای آن قائل نشده و برعکس دچار لغزشهای علمی و نسبتهای خلاف واقع گردیده است که در ادامه ضمن تصحیح موارد اشتباه، توضیح بیشتری برای تکمیل بحث ارائه میگردد، و به صورت اجمالی، وجوه اختلاف در اشتراک نظریات فرقههای شیعه و نیز بین شیعه و اهل سنت در موضوع «امام» تبیین میشود.
در هر حال در تصور اهل سنت معیار در تعیین امام ـ به عنوان جانشین پیامبر ـ همان معیارهایی است که صحابه آن حضرت از روز نخست پس از رحلت پیامبر اکرم( آن را در تعیین خلفا مد نظر قرار دادهاند، ولی چون برابر حقایق و اسناد مسلم تاریخی، وحدت رویهای در انتخاب خلفای نخستین گزارش نشده است، بلکه همهی گزارشها خلاف آن را تأیید میکند؛ اندیشوران اهل سنت در رسیدن به یک نمونه دینی در این امر، ناکام ماندند و دچار اختلاف و سردرگمی شدیدی شدند."