خلاصة:
این مقاله شورش شیخ احمد مدنی و محمدخان بلوچ را از پایان استیلای افغانها بر ایران تا آستانه تغییر سلطنت از صفویه به افشاریه مورد بررسی قرار میدهد و در پی یافتن پاسخی برای این دو پرسش است: نخست اینکه شورش یاد شده از چه زمینهها و عواملی نشات میگرفت و اهداف آن چه بود؟ ثانیا این شورش چه سرنوشتی پیدا کرد؟ پس از سرکوب افغانها در ایران، شیخ احمد مدنی به حمایت از افغانها، نواحی جنوبی ایران را عرصهی تاخت و تازهای خود قرار داد. محمدخان بلوچ به دستور طهماسبقلیخان (نادر) برای سرکوبی این تاخت و تازها روانهی جنوب شد، اما به دلیل همراهی مردم اهل تسنن جنوب با خان بلوچ و همچنین شکست نادر از عثمانی که او را در موضع ضعف قرار داده بود، محمدخان فرصت را برای شورش مهیا دید و با همکاری شیخ احمد مدنی درصدد غلبه بر نادر و جلوس بر تخت سلطنت برآمد.
ملخص الجهاز:
"محمدخان بلوچ به دستور طهماسبقلیخان (نادر) برای سرکوبی این تاخت و تازها روانهی جنوب شد، اما به دلیل همراهی مردم اهل تسنن جنوب با خان بلوچ و همچنین شکست نادر از عثمانی که او را در موضع ضعف قرار داده بود، محمدخان فرصت را برای شورش مهیا دید و با همکاری شیخ احمد مدنی درصدد غلبه بر نادر و جلوس بر تخت سلطنت برآمد.
محمدکاظم مروی اندیشه تصرف ایران را از سوی حسین شاه افغان را چنین توضیح میدهد: « حسین شاه افغان حاکم قندهار، حتی با محمد مومن بیگ قوللرآقاسی ( فرستاده نادر) به قندهار در مقام نزاع برآمده و گفت اینقدر تعریفات فتوحات نادری را که تو به خدمت عرض مینمایی، حال شنیده میشود که از نواحی بغداد از راه ناعلاجی معاودت به اصفهان نموده و در آن حدود فرداست که گرفتار دست غازیان ظفر آثار محمدخان بلوچ گردد و بندگان ما نیز بر جناح لشکر آمده، در تسخیر ممالک ایران کوشش نموده، اولاد و عشیره نادر دوران را قتیل و اسیر نموده، روانه دیار قندهار خواهند نمود»( مروی، 1374، 253).
نادر در شیراز، جاسوسانی را برای کسب اطلاع از حالات شورشیان روانهی گرمسیرات و حدود لار نمود و چون « جمعی که در آن حدود در جادهی اطاعت و انقیاد ثابت و مستقیم بودند، عرض نموده بودند که محمدخان در حدود گرمسیرات در قلعهی شیخ احمد مدنی اقامت نموده، بنای جمعیت و کثرت دارد و قاصدان چارپاران روانه بلوچستان نموده که عساکر بسیار و لشکر بیشمار در این زودی وارد گردند، که مجددا بنای مجادله را گذاشته دیگر باره آغاز شرارت و فساد نماید»( مروی، 347)."