خلاصة:
یکی از کارهای شایسته و بایسته در حوزه نسخههای خطی و متن پژوهی، چاپ نسخه برگردان متون با توجه به
ارزشمندی و سودمندی آنها از لحاظ معنوی و بهره علمی، و سرانجام، گسترش ایرانشناسی است. نسخههایی که
بایستگی و شایستگی نسخه برگردانی چاپی خواهند داشت، به ده گونه قابل تقسیم هستند: 1. به خط مؤلف باشد. 2.
کتابت آنها به زمان تألیف متن نزدیک باشد. 3. از روی خط مؤلف کتابت شده باشد. 4. منحصر بفرد باشد. 5. کتابت آنها
توسط دانشمندی مشهور صورت گرفته باشد. 6. مضبوط باشد (از حیث ضبط و ربط و اسلوب کتابت و منظم بودن عناوین
وابواب و خوانا بودن کلمات من حیث المجموع و به طور کلی واجد همه مشخصات لازم برای اعتبار و ارزش نسخه باشد).
7. از حیث کیفیت مربوط به ضوابط عارضی و جسمانی (Codicologie) و خصوصیات خطشناسی و ظواهر اوراق و نشان
دادن تمایزات میان نسخ مرتبط به قلمروهای مختلف فرهنگی، واجد دقایق و فواید باشد. 8. به ملاحظه دقایق رسم
الخطی، یعنی اسلوب ضبط کلمات، برای مطالعه و تحقیق تحولات زبان، مؤثر و مفید باشد. 9. به خط کاتبان مشهور باشد.
1. از لحاظ ویژگیهای تزیینی، قابل توجه باشد.
در این گفتار، مشخصات 162 نسخه خطی که به صورت نسخه برگردان در ایران و کشورهای خارجی چاپ شده، ذکر
گردیده است.
ملخص الجهاز:
"یادآوری این مقاله، نخست در مجله بخارا، شماره3، آذر و دی 1377، صص 234 ـ 228 (بدون فهرست کتابهای چاپ شده) انتشار یافت و قرار بود در «جستارهای نسخهشناسی» مجموعه مقالات ایرج افشار ـ که از سوی مؤسسه فهرستگان دردست آماده سازی است ـ به چاپ برسد، اما از آنجا که چاپ آن مجموعه به تأخیر افتاده است و از سوی دیگر یکی از طرحهای در دست انجام «مرکز پژوهشی میراث مکتوب» چاپ مجموعهای از بهترین دستنویسهای فارسی و عربی موجود در ایران و غیر ایران به صورت نسخهبرگردان است، تجدید چاپ مقاله در آینه میراث مناسبت یافت تا عموم پژوهشگران و کتابشناسان از آن بهرهگیرند و در کتابشناسی که برای همه چاپهای نسخه برگردان در دست انجام است، به آن استناد شود.
ششمین گونه، نسخههای «مضبوط» است، یعنی آنهایی که از حیث ضبط و ربط و اسلوب کتابت و منظم بودن عناوین و ابواب و خوانا بودن کلمات من حیث المجموع و بهطور کلی واجد همه مشخصات لازم برای معتبر بودن نسخه باشد و از وجنات اینگونه نسخهها برآید که میتوان بهطور اطمینان بخشی به آنها اتکا داشت.
هشتمین گونه، نسخههایی است که به ملاحظه دقایق رسمالخطی یعنی اسلوب ضبط کلمات (مخصوصا پیوستگی و گسستگی آنها) و مشکول بودن کلماتی نظیر سوار، جوان، چنان، ببرید و همچنین نحوه آوردن حروف فارسی (پ، چ، ژ، گ) و تحولاتی که کاتبان در نوع و شکل ضبط این حروف دادهاند، و نیز ضبط کلماتی که به ذال فارسی تا حدود قرن نهم مرسوم بود، چاپ کردنشان وسیله مطلوبی برای مطالعه و تحقیق تحولات زبان تواند بود."