خلاصة:
چکیده طنز، یکی از گونههای پویای هنری است که کاربرد آن، در اصالح نابسامانیهای جامعههای بشری، قابل توجه است. از آنجا که فلسفۀ نزول کالم وحی، هدایت و اصالح است، قرآن، این هنر بیرقیب ربانی که هنر فصاحت و بالغت کالم از ینبوع زاللش آب میخورد، گاهی از این شیوۀ مؤثر برای انذار بهره گرفته است تا شاید آنان که زبان جد، بیدارشان نمیکند، بیان طنز، هشیارشان کند. در این مقاله، درپی آن بودهایم که ضمن بیان تعریفی دقیق و جامع از طنز، شاخصهای طنز مطلوب را ازنظر قرآن کریم تبیین کنیم و با بیان دیدگاه مفسران دربارۀ ویژگیهای طنز در قرآن کریم، کاربرد آن را در آیههای قرآنی استخراج کنیم و درنهایت، جلوههای رایج در طنز را که در چهار قالب طنز ازطریق تهکم، تمثیل، تشبیه بهحیوانات و کنایۀ تعریضیه دستهبندی شدهاند، با استنادهای دقیق تفسیری در فرایندهای متنوع قرآنی تحلیل کنیم. در پایان، به این نتیجه رسیدهایم که هدف نهایی از طنزهای قرآنی، اصالح فرد و جامعه، و عبرتگرفتن آنها از مضمونی است که طنز از آن نشأت گرفته است.
ملخص الجهاز:
"در قرآن کریم، توجه به هنر و زیبایی، و آفرینش آن، نهتنها جایز است؛ بلکه با توجه به نیاز روحی بشر به زیباییهای محسوس، امری محبوب و مطلوب بهشمار میرود؛ تا آنجا که خداوند متعال که آفرینندۀ زیباییهاست، محرومکردن مردم از زیباییها را نکوهش کرده و فرموده است: «قل من دوفصلنامۀ علمی ـ پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا / 372 حرم زینة اهلل التی أخرج لعباده» (قرآن، اعراف: 29)؛ یعنی: بگو: کیست آنکه زینتهای خداوندی را که برای بندگانش برآورده، تحریم نموده است؟ در پژوهش حاضر، درپی آن بودهایم که به پرسشهای زیر پاسخ دهیم: - طنز در نگاه دروندینی و با تکیه بر آیههای قرآن کریم به چه معناست و در کدام موارد بهکار رفته است؟ - طنز مطلوب در قرآن کریم، چه ویژگیهایی دارد و درنهایت، گسترۀ کاربرد طنز در قرآن کریم چگونه است؟ .
امام باقر (ع) دربارۀ این مسئله فرموده است: «قولوا للناس احسن ما تحبون انیقال لکم فإن اهلل یبغض اللعان السباب الطعان علی المؤمنین الفاحش المتفحش» (طبرسی، 2792ش: 2/ 232)؛ یعنی: بگویید به مردم، بهترین چیزی را که دوست دارید، به شما گفته شود؛ زیراکه خداوند مبغوض میدارد کسی را که ناسزا میگوید و نفرین میکند و بر مردم مسلمان طعن میزند و از ناسزاگفتن و ناسزاشنیدن دوفصلنامۀ علمی ـ پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا / 722 باکی ندارد."