ملخص الجهاز:
"قسم دوم مقاله اول که مقاصد علم اخلاق را شامل میشود، در ده فصل ارائه شده است: در فصل اول، حقیقت خلق را ملکهای در نفس دانسته که مقتضی صدور فعلی به سهولت بدون نیاز به فکر و اندیشهای باشد و ترکیب آن را طبیعت و عادت میداند، یعنی مزاج شخص به گونهای باشد که مستعد حالی باشد و با انس گرفتن به کاری، به سهولت و بیاندیشه از او صادر شود؛ در فصل دوم، صناعت تهذیب اخلاق را شریفترین صناعات دانسته، چرا که ثمره چنین صناعتی، اکمال اشرف موجودات این عالم است، در فصل سوم، با بیان حقیقت قوای سهگانه نفس انسانی، اعتدال در قوه ناطقه را در اکتساب معارف یقینی ـ نه گمانی و پنداری ـ و قوه غضبیه و شهویه را در انقیاد و مطاوعت نفس عاقله دانسته، آنگاه با ذکر اجناس فضایل به تعاریف آنها میپردازد؛ در فصل چهارم و پنجم، به ذکر انواع که تحت اجناس چهارگانه فضایل یعنی حکمت، شجاعت، عفت و عدالت است پرداخته و بعد اضدادی را که اجناس فضایل دارند بر شمرده و تعاریفی برای انواع اجناس و اضداد آنها ارائه میدهد؛ در فصل ششم و هفتم، در بیان فرق میان فضایل و شبه فضایل و اتمام فضایل عفت، سخاوت و شجاعت با حکمت و بیان شرافت فضیلت عدالت از دیگر فضایل، جایگاه عدالت را در امور مقتضی معیشت دانسته و حفظ آن را در میان خلق به ناموس الهی، حاکم انسانی و دینار (پول) دانسته است؛ در فصل هشتم، با لزوم اقتدا به طبیعت در تهذیب اخلاق و اکتساب فضایل، اجناس سعادات را به سعادات نفسانی و بدنی و مدنی تقسیم کرده، آنگاه ترتیب مدارج سعادت نفسانی را به علم تهذیب اخلاق، علم منطق، علم ریاضی، علم طبیعی و علم الهی دانسته است."