خلاصة:
نظارت در اسلام به عنوان یک مسؤولیت دینی و در ذیل فریضۀ امر به معروف و نهی ازمنکر نیز تعریف می گردد. اما با گذشت بیش از سی وسه سال از پیروزی انقلاب اسلامی، دو فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر به درستی اجرا نگشته، بلکه منویات اصل هشتم قانون اساسی هم محقق نشده است. همان طور که نظر امام خمینی(ره) نیز در تأسیس ادارۀ مستقل و فرا دولتی امر به معروف و نهی از منکر هم جنبۀ اجرایی نیافته است. بدین خاطر، غایت و مسألة اصلی این پژوهش، آن است که با استمداد از اندیشههای امام خمینی(ره) و پیشنهاد ایشان بررسی شود که، آیا میتوان امر نظارت در نظام اسلامی را نهادینهتر، اصلاح و بازسازی نمود و نهادی فرا دولتی را در این زمینه طراحی کرد و چالشها و موانع در این زمینه را برطرف نمود؟ نگارنده با استنادات لازم، بر این باور است که نظر قطعی ایشان تأسیس وزارتخانه و یا نهادی دولتی برای ایفای این وظیفه نبوده است و کاملا و بسیار هوشمندانه بر تأسیس «دایره» و سازمانی فرادولتی، سراسری و تحت زعامت و اشراف روحانیت در این زمینه تأکید داشتهاند.
ملخص الجهاز:
"4-3- دیدگاه علامه مطهری یکی از بهترین تحلیلها و ارزیابیها دربارۀ پیشنهاد امام راحل مبنی بر تأسیس وزارتخانه و یا دایرۀ مستقلی برای اجرای فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر، توسط شاگرد ایشان علامه شهید مطهری صورت گرفته است و استاد در خلال مصاحبهای که متعاقب پیشنهاد امام(ره) انجام شده و در کتاب پیرامون جمهوری اسلامی به چاپ رسیده است، دیدگاههای خود را در این زمینه بیان نموده اند که به دلیل اهمیت، این پرسش و پاسخ ها، دقیقا و بی کم و کاست در اینجا ذکر می گردد: سؤال: وزارت امر به معروف و نهی از منکر که امام هم راجع به آن اشاره ای فرمودند، چه خواهد بود و یا چه باید باشد، آیا با این دانشگاههایی که شما فرمودید، ارتباطی میتواند داشته باشد؟ جواب: آنچه ایشان فرمودند، وزارت امر به معروف نیست؛ اگر وزارت باشد یعنی اگر اسمش را وزارت بخواهیم بگذاریم، معنایش اینست که دستگاهی وابسته به دولت باشد و از بودجۀ دولت هم استفاده بکند و قهرا تحت مقررات و ضوابط دولتی باشد و زیر نظر نخست وزیر وقت و وزیری که از ناحیه نخست وزیر تعیین میشود باشد بلکه مقصودشان یک مؤسسه مستقل و وابسته به روحانیت است و این نظریه بر اساس نظریه دیگری است که ایشان درباره روحانیت دارند که روحانیت باید مستقل بماند، همچنان که در گذشته مستقل بوده است و نهضتهایی که روحانیت کرده به دلیل مسستقل بودنش بوده، اینکه روحانیت شیعه توفیق پیدا کرده که چندین نهضت و انقلاب را در صد سالۀ اخیر رهبری بکند، به دلیل استقلالش از دستگاههای حاکمۀ وقت بوده، حالا هم که باز حکومت، حکومت اسلامی میشود، با اینکه حکومت اسلامی است، ایشان معتقدند که روحانیت باید مستقل و به صورت مردمی مانند همیشه باقی بماند."