خلاصة:
چکیده: ملاصدرا اولین کسی بود که توانست بر اساس مبانی حکمت متعالیه معاد جسمانی را تبیین عقلانی نماید. طبق مبانی صدرایی، بدنی که بالذات تحت تدبیر نفس قرار دارد، یعنی بدن ما نه این بدن متعین عنصری دنیوی، از شوون و بلکه مرتبه نازله نفس است؛ بنابراین، بدن آلتی مستقل و بیگانه از نفس نیست و تجلی نفس است. بر این اساس، بدن در ارتکاب عمل هم نقش مباشر را دارد و هم مسبب پیدایش عمل است و به همین دلیل در آخرت مستحق عذاب و پاداش می شود. در باور ملاصدرا، بدن اخروی برآمده از خلاقیت قوه خیال است. امام خمینی یکی از موافقان معاد جسمانی صدرایی است که با پذیرش اصول مبنایی ملاصدرا در این مساله، تبیین عقلانی وی از معاد جسمانی را تایید نموده است.
ملخص الجهاز:
ملاصدرا قصـد دارد تـا در بحـث معـاد جسـمانی، ابتـدا «عینیـت تشـخص و وجـود» را در هـر موجودی مطرح نموده و سپس در اصل دیگری با این مضمون که «تشـخص بـدن انسـان بـه نفـس اوست نه مادة آن » (ملاصدرا ١٣٧٨ ج ٩: ١٩٠) ثابت کند که بدن اخروی عین همین بدن دنیوی است نه غیر آن ؛ زیرا عامل تشخص در انسان وجود نفس است و نفسی که با بدن برزخی و اخـروی متحـد است ، همان نفسی است که با بدن دنیوی بوده است و این سه بدن ـــ بـر اسـاس اصـل سـوم یعنـی تشکیک ــ سه مرتبۀ وجودی از یک بدن هستند که به شدت و ضعف با هم تمایز دارند.
امام خمینی نیز این اصل را به عنوان یکی از اصول اثبات معاد جسـمانی قبـول کـرده و دربـارة تساوق وجود و تشخص میفرماید: «مفاهیم بالنظر به ذواتشان ، از صدق بر کثیرین ابا نداشته مادامی که پای وجود در بین نباشد، پس آنچه میتواند مفهوم را مقیـد نمـوده تـا قابـل صـدق بـر کثیـرین نباشد، وجود است که مساوق بـا تشـخص اسـت » (اردبیلـی ١٣٨١ ج ١: ٢٥٥ ̊ ٢٥٤).
امام خمینی نیز تجرد خیـالی را بـرای اثبـات بقـای نفـس کـافی دانسـته و بـه نقـل از ملاصـدرا می گوید: تجرد دو قسم است : یک قسم تجرد مثالی اسـت و بـا حصـول مرتبـۀ وهـم و خیال ، این تجرد پیدا میشود...