خلاصة:
باوجود جریان ضدشیعی اموی، در منطقه اندلس شیعیان حضور نسـبی، بـه ویـژه در بـین بربرهـای سـاکن ایـن منطقـه داشته اند. در منابع تاریخی نام برخی از محدثان، به عنوان فردی شـیعی ذکـر شـده اسـت ؛ ازجملـه آنهـا مـیتـوان بـه حنش بن صنعانی و محمدبن حیون اشاره کرد. در بین منابع روایی امامیه نیز، معاویه بن صالح و محمدبن وضـاح بـه عنـوان راویانی اندلسی ذکر شدهاند؛ اما، روایتی از آنها در کتب روایی امامیه نیامده اسـت . بررسـی منـابع موجـود تـاریخی و روایی حاکی از آن است که باوجود ذکر نام برخی از راویـان شـیعی در منطقـه انـدلس ، مسـتند تـاریخی و روایـی بـر شیعه بودن این افراد وجود ندارد. مقاله حاضر با بررسی شواهد تاریخی و روایی، درصدد نقد گـزارشهـایی اسـت کـه حاکی از حضور راویان اندلسی در بین امامیه است . بررسی این مسئله ، علاوه بر تبیین امکان یا عدم امکان حضور امامیه در اندلس ، وضعیت رجالی افراد مذکور را نیز مشخص میسازد.
In spite of Umayyad anti- Shi`ism process in Andalusia، Shi`ites were relatively present especially among barbarians living in the area. In some historic resources، the name of some narrators such as Honash ibn San`ani and Mohammad ibn Hayun are mentioned as Shi’ite individuals. Also، in Imamied narrative sources، Mohammad ibn Vazah have been called as Andalusian narrators، but no narrative from them has been stated. Studying the existing historic and narrative resources indicates that despite the fact that some Shi`ite narratives in the area are named، there is no evidence to prove the fact that they were Shi`a. The article، through investigating historic and narrative evidence، aims at criticizing the reports indicating the presence of Andalusian narrators among Imamied. Investigating this issue not only reveals the possibility of the presence of Imamied in Andalusia but also clarifies the status of the previously mentioned individuals.
ملخص الجهاز:
سوال اصلی این است که آیا راویان و افرادی که بهعنوان اندلسی در منابع شیعی معرفی شدهاند، اندلسیاند؟ و آیا میتوان مؤیدات تاریخی بر حضور این افراد در محافل حدیثی امامیه یافت؟ مقاله حاضر ضمن بررسی منابع تاریخی، درصدد بررسی و نقد گزارشهای موجود در منابع روایی است تا ضمن روشنساختن جغرافیای اندیشههای شیعی در منطقه اندلس، وضعیت رجالی برخی از افراد را روشن سازد.
در بین کسانی که در زمان فتح اندلس وارد آنجا شدهاند نام چهار نفر از تابعان ذکر شده است: حنشبنصنعانی، ابوعبدالرحمن حبلی، ابنشماسه و عیاضبنعقبه (ابنفرضی، 1966: 1/125؛ مقری تلمسانی، بیتا: 1/269).
علاوهبراین، برخلاف تصریح منابع تاریخی در همراهی حنشبنصنعانی با حضرت علی (ع)، وی در منطقه اندلس بهعنوان فردی شیعی یا متمایل به شیعه شناخته شده نیست؛ ازاینرو، نمیتوان وی را در زمره افرادی معرفی کرد که اندیشههای شیعی را در این منطقه رواج دادهاند.
در کنار این گزارشها، میتوان از گزارشهایی در منابع روایی امامیه یاد کرد که معاویهبنصالح و محمدبنوضاح را بهعنوان راویان روایات امامی معرفی کردهاند.
در کنار نبود علاقه به حدیث، در اندلس دوره معاویهبنصالح، هیچ گزارشی نیز از علاقه قضات اندلسی به حدیث در این دوره ثبت نشده است؛ ازاینرو، میتوان نتیجه گرفت که حضور معاویهبنصالح در اندلس، هیچ پیامد عملی در رواج حدیث نداشته است (۹۳ تا ۶۸ :۱۹۸۹ Fierro,) و صرفا وی فردی است که تمامی شهرتش در حدیث، به شرق جهان اسلام برمیگردد.
با وجود همراهی حنشبنصنعانی با حضرت علی (ع) و تصریح منابع اهلسنت بر نقل روایات آن حضرت توسط حنشبنصنعانی، وی در منطقه اندلس، بهعنوان فردی شیعی یا متمایل به تشیع شناخته شده نیست.