خلاصة:
هنگامیکه در بیشتر نقاط ایران بر اثر حمله مغول، ویرانی و بیامنی و رکود اقتصادی وجودداشت، شهر یزد بهدلیل داشتن یک حکومت محلیـ ایرانی، مرکزی برای استقرار عالمان، عارفان و هنرمندان بود. با رونق تجارت، این شهر نیز دچار دگرگونیهای بسیار شد و کارهای اساسی برای ساخت مدارس علمیه و خانقاهها در آن صورتگرفت. یکی از مهمترین این کارها ساخت مدرسههای رکنیه (بقعه سیدرکنالدین)، شمسیه (بقعه سید شمسالدین)، کمالیه و حسینیان (گنبد هشت) است. بناهای بیانشده یادگارهایی ارزشمند از قرن هشتم است که به سبب دست نخورده بودن تزئینات آنها، امکان استخراج داده های موثق از آنها وجوددارد. ازطرف دیگر، این بناها دارای کتیبه های بینظیری در نوع خود است که با مطالعه آنها میتوان به الگوی جامع کتیبه نگاری معماری در بناهای قرن هشتم، نزدیکشد و دریافت که فنون و مصالح، مضامین و طرح و الگوهای رایج در آن دوره چگونه بودهاند.
بنابر دلایل بالا و باتوجهبه فرصت مغتنم و استثنایی ای که در یک مقطع زمانی برای مطالعه این آثار از نزدیک فراهمآمد، تلاش برآن شد تا ضمن معرفی کوتاه بناهای مورد اشاره به بررسی، ثبت و مقایسه مضامین کتیبهها و شناخت و طبقهبندی مواد و فنون کتیبه سازی آنها هم پرداخته شود. روش تحقیق بهکارگرفتهشده توصیفی- تحلیلی، شیوه یافتهاندوزی و گردآوری اطلاعات، مطالعات کتابخانهای همراه با برداشت و مستندنگاری میدانی و روش شرح و بسط و تحلیل دادهها هم توصیفی- تطبیقی است. پیش از پایانیافتن مقاله حاضر، این احتمال وجودداشت که در کتیبه ها از خط نسخ استفاده شده اما نتیجه های به دست آمده بیانگر آن بود که در این دوره کاربرد اقلام کوفی و ثلث رایج بوده است. همچنین فن اجرای کتیبه ها در بناهای یادشده نیز دربرگیرنده نقاشی و گچبری درون بنا و کاشیکاری بیرون بنا و تزئینات اصلی خوشنویسی (کتیبه نویسی) بودهاست. بیشتر کتیبه ها هم دارای مضامین آیات قرآنی و اسمای الهی بودند.