خلاصة:
طی دهههای اخیر به دلیل توسعه سریع شهرنشینی و صنعتی شدن، تغییرات قابل ملاحظه
ای در کمیتهای هواشناختی و کاربری سطح زمین در شهرهای بزرگ به وجود آمده است.میزان
این تغییرات به عوامل بسیاری از جمله مقدار انرژی آزاد شده، جمعیت، عرض جغرافیایی و
شرایط تخلیه هوا بستگی دارد.بارزترین اثر تغییر کاربری زمین در شهرها، تغییر بودجه
تابشی به دلیل جذب انرژی خورشیدی بیشتر توسط سطح پوشیده از آسفالت میباشد.به منظور
بررسی اثرات توسعه شهری و تغییر کاربری زمین روی برخی از کمیتهای هواشناختی در
کلان شهر تهران، مقایسهای بین روندهای دما و باد در تهران و ورامین طی یک دوره چهل
ساله انجام شد.این مقایسه نشاندهنده روند فزاینده دماهای کمینه تهران نسبت به
ورامین میباشد.آهنگ افزایش میانگین سالانه دمای کمینه در تهران چهار برابر ورامین
است().نتایج حاصله از مطالعه روندهای میانگین ماهانه دمای کمینه نشان میدهد که
روند افزایشی درهمه ماهها و دههها یکسان نیست.بیشترین روند افزایشی میانگین
ماهانه دمای کمینه تهران و ورامین به ترتیب 116/0 ودر ماه نوامبر و کمترین آنها
به ترتیب 30/0 ودر ماه فوریه رخ داده است.محاسبه اختلاف میانگینهای ده ساله آخر
دوره(1995-1986)با ده ساله اول دوره(1965-1956)برای دماهای کمینه و پیشینه تهران و
ورامین نیز بیانگر آهنگ افزایشی بسیار زیاد دمای کمینه تهران به ویژه در ماهنوامبراست.همچنین نتایج نشان میدهد که روند پنجاه ساله(2000-1951)سریهای زمانی
رکودهای هواشناسی تهران بیانگر افزایش قابل ملاحظه دماهای کمینه در مقایسه با
دماهای پیشینه است.به طور کلی میانگین دمای تهران طی این دوره افزایش یافته است،
ولی آهنگ رشد افزایشی در کل دوره یکسان نبوده است.آهنگ رشد افزایشی دمای تهران طی
دوره بیست و پنج ساله دوم(2000-1976)که همزمان با توسعه شهرنشینی و صنعتی شدن است،
شتاب صعودی بیشتری نسبت به دوره اول(75-1951) داشته است.در نتیجه ارتباط معنیداری
بین افزایش دما با توسعه شهرنشینی و صنعتیشدن به نظر میرسد.این روند افزایش قابل
ملاحظه دمای تهران به ویژه دمای کمینه نسبت به حومه که ناشی از اثرات توسعه شهری و
تغییر کاربری زمین است، میتواند اثرات مخرب زیست محیطی و تغییر اقلیم محلی را در
پی داشته باشد.باد با انتقال ذرات معلق و گازهای موجود در جو شهری سبب کاهش اثرات گلخانهای
شده و در نتیجه از افزایش دمای کمینه در کلان شهرها جلوگیری میکند.لذا باد مهمترین
عاملی است که سبب کاهش اختلاف دمای بین شهر و حومه میگردد.کلان شهر تهران در اکثر
زمانها تحت تأثیر بادهای محلی کوه به دشت و دشت به کوه قرار دارد.نقش این بادها در
انتقال آلودگی هوا و ذرات معلق بسیار حائز اهمیت میباشد، از طرفی میدان باد، به
ویژه بادهای محلی بشدت تحت تأثیر اثرات شهری قرار میگیرد. بنابراین هرگونه کاهش در
سرعت باد میتواند اثرات جبرانناپذیری را به وجودآورد. نتایج حاصل از مطالعه روند
سریهای زمانی پنجاه ساله(2000-1951)میدان باد تهران بیانگر کاهش سرعت بادهای شبانه
است.با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی تهران و قرار گرفتن آن در نزدیکی رشته کوههای
البرز، تخلیه هوا از نواحی شمالی و شرقی آن کمتر صورت میگیرد، لذا با کاهش بادهای
شمالی تخلیه هوا و فرارفت ذرات معلق از شمال به جنوب نیز کاهش مییابد، در نتیجه
شرایط مناسبی جهت سکون هوا در روی شهر و افزایش دمای کمینه فراهم میگردد.همچنین
ارتباط بین روند کاهشی سرعت بادهای شبانه تهران با توسعه شهری و گسترش ساخت وساز
منطقی به نظر میرسد.لذا توسعه بیشتر شهر، روند کاهشی بادهای کوه به دشت را تشدید
نموده و در نتیجه آهنگ افزایش دما کمینه و آلودگی هوا در تهران، شتاب صعودی بیشتری
خواهد گرفت.
ملخص الجهاز:
"(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 5 روند میانگین ماهانه و سالانه دمای بیشینه تهران طی دو دوره 25 ساله(75-1951 و 2000-1976) دمای افزایش یافته شهرها به موجب تولید گرمای آنتروپوژنیکی از ساختمانها، جذب بیشتر تابش طول موج کوتاه ورودی و کاهش طول موج بلند به موجب آلودگی در لایههای پایین و افزایش محسوس دما به موجب شار گرمایی کاهش یافته توسط سطحهای شهری از قبیل پیادهروها و جادهها میباشد.
معمولا سرعت باد در هنگام صبح از اوسط روز کمتر است اما روند کاهشی پنجاه ساله سریهای زمانی میانگین ماهانه سرعت باد تهران(مهرآباد)بیانگر اثرات بسیار زیاد تغییر کاربری (به تصویر صفحه مراجعه شود) زمین بر روی بادهای شبانه میباشد.
با توجه به موقعیت جفرافیایی خاص تهران به دلیل وجود رشته کوه البرز در شمال و کوههای دیگری(مانند بیبی شهر بانو)در شرق(که امکان تخلیه هوا را مشکل میسازند)بادهای محلی کوهستان نقش مهمی در تعدیل جزیره گرمایی شهری داشته که تضعیف این جریانات به ویژه در شرایط پایداری ایستایی شدید، آلودگی هوا را به شدت افزایش میدهد.
همچنین به دلیل آزاد شدن مصنوعی انرژی گرمایی و آنتروپوژنیکی به لایههای زیرین جو، آلودگی هوا، آزاد شدن گازهای گلخانهای زیاد در جو شهری، پوشش آسفالت و به کاربردن مواد چگال(که توانایی (به تصویر صفحه مراجعه شود) جذب و ذخیره انرژی گرمایی بیشتری را دارند)سبب تغییرات زیاد میدان دمای تهران در مقایسه با حومه شده که موقعیت خاص جغرافیای تهران نیز باعث تشدید این اثرات گردیده است."