خلاصة:
آثارالسلاطین تألیف میرسید ناصرالدین، نسخه ی خطی ارزشمندی است که درباره ایران، هند و به ویژه ماوراءالنهر در دوران حکومت صفویه و قاجاریه حاوی مطالب درخور توجهی است. مؤلف دراین اثر در مورد حکومت سلاطین شیبانی در سمرقند و بخارا سخن گفته است و به اجمال به تشریح رقابت صفویان و ازبکان به منزله ی دو نیروی قوی در تعیین سرنوشت ماوراءالنهر پرداخته است. همچنین زمینه درگیری و نبردهای دو حاکم مغولی؛ شیبک خان ازبک و ظهیرالدین محمدبابر را در ماوراءالنهر که سرانجام به تسلط شیبک خان بر آن ناحیه، شکست بابر و رفتن او به هندوستان و تأسیس سلسله تیموریان هند انجامید، بررسی کرده است. این مقاله نگاهی اجمالی به تحولات این منطقه و علت مهاجرت بابر به هندوستان و تأسیس سلسله تیموریان هند با تکیه بر منابع اولیه به ویژه کتاب آثار السلاطین دارد.
ملخص الجهاز:
(گلبدن بيگم ، ١٣٨٣: ٢٩) ظهيرالدين محمد بابرو تحولات آينده عمده دوران زندگاني بابر به نبرد با خويـشاوندان خـود، شـيبک خـان /شـيباني خـان ، مؤسس سلسله ازبکان ،و عبيدالله خان ازبک برسر تـصرف سـمرقند، سـپس تـصرف هنـدو تأسيس سلسله تيموريان هند سپري شد.
بنابراين سلطان علي ميرزا کوشيد وي رابه حيله از ميان بـردارد امـا او متوجـه شـد، از سمرقند بيرون رفت و از بابر دعوت کرد کـه بـه سـمرقند بيايـد.
الحال ، سپاه سهمناک بي باک اوزبک چنان استيلا يافت که معموره عالم در آن عصر چون فقر دل عاشقان خراب گرديد»(سيد ميرناصرالدين ،١٣٩٠: ١٨) شيبک خان بدين ترتيب سمرقند را متصرف شد، بابر از شهر کش حرکت کردو خـود را به يازييلاق رسانيدو از آن جا به پيشنهاد خواجه ابوالمکارم به طـرف سـمرقند رفـت و طــي حملــه اي ناگهــاني بــه گفتــه خــودش در عــرض ١٤روز ســمرقند را پــس گرفــت (بابر،٥٤:١٣٠٨)وخواجه ابوالمکارم و اعاظم سمرقند از او اسـتقبال نمـوده و او را بـه شـهر درآوردند.
(علامي ،١٨٧٧م :٨٩/١-٩٠؛ رياض الاسـلام ، ٢٠:١٣٧٢-٢١؛ روملـو،١٢٢:١٣٥٧-١٢٣) مرگ سلطان حسين ميرزا بايقراو بي لياقتي پسرانش موجب شـد کـه شـيباني خـان بخـش بزرگي از خراسان را فتح کندو در نتيجه بابر از طريق هندوکش به کابل بازگـشت و در٩١٣ قندهارو زمين داور را از دست ارغون ها گرفت و اندکي بعد خـود را بـابر پادشـاه خوانـد.
بابردر اندک فرصت با هفتاد هـزار سـوار جـرار از سمرقند بيرون آمدو به نوشته مير سيد ناصرالدين : «چون عبيدالله خان عساکر ظفرمآثر خود را به طرف تومان خيرآباد آورده ، به کنار کـول ملک از براي رزم مهيا نمود، حاکم بخارا اين معني را حمل بـه فـرار نمـوده ، بـه بـابر خبـر رسانيد.
under guidanse of Iraj Afshar, 3rd Edition, Tehran: Amirkabir publication, 2003.