خلاصة:
دستور نقشگرای نظاممند هلیدی دستوری است که در قالب زبانشناسی نقشگرا تدوین شده است. حوزة سبکشناسی متون ادبی از حوزههایی است که این دستور میتواند در آن اعمال شود. این پژوهش با هدف تحلیل سبکشناسی واژگانی به بررسی افعال در داستان هفتخوان رستم شاهنامه میپردازد. نتایج حاکی از آن است که بر اساس فرایندهای مادی، رابطهای، ذهنی، رفتاری، بیانی و وجودی مطرح در فرانقش تجربی زبان، ویژگی سبکی این داستان، مادیبودن فرایندهای افعال موجود در آن است. در سطح اول در هر خوان و در سطح دوم، در همة هفتخوان فرایند مادی در مقایسه با سایر فرایندهای یادشده بیشترین کاربرد را داشته است و بر اساس نتایج آزمون آماری کایاسکوئر، میان فراوانی این فرایندها و فراوانی سایر فرایندهایی که در رتبة دوم بسامد قرار داشتند، تفاوت معنادار وجود دارد. فراوانی زیاد فرایند مادی در هفتخوان رستم مناسبت آن را با بافت حماسی شاهنامه منعکس میسازد که خود از دلایل کاربرد زیاد فرایند مادی در این داستان است؛ دلیل دیگر، توصیفاتی است که فردوسی از لحظه به لحظة وقایع هر خوان ارائه داده است که به دلیل ماهیت این صحنهها، از افعال مادی و ملموس بهره گرفته شده که دارای فرایند مادی هستند. فردوسی حالات و ویژگیهای شرکتکنندگان در هر خوان را با فرایند مادی توصیف کرده است تا خواننده بتواند درکی ملموس و عینی از داستان داشته باشد. این مورد نیز دلیلی بر وجود بسامد زیاد فرایند مادی در این داستان است. به طور کلی، بسامد بالای فرایند مادی در هفتخوان رستم موجب میشود که خواننده درکی عینی و ملموس از وقایع هر خوان داشته باشد و یک یک وقایع هر خوان همچون صحنهای نمایشی در برابر دیدگان وی به تصویر درآید.
ملخص الجهاز:
در سطح اول در هر خوان و در سطح دوم، در همة هفتخوان فرایند مادی در مقایسه با سایر فرایندهای یادشده بیشترین کاربرد را داشته است و بر اساس نتایج آزمون آماری کایاسکوئر، میان فراوانی این فرایندها و فراوانی سایر فرایندهایی که در رتبة دوم بسامد قرار داشتند، تفاوت معنادار وجود دارد.
برای بررسی وجود تفاوت معنادار میان این فرایند و فرایندی که در مرتبة دوم بسامد قرار دارد، یعنی فرایند ذهنی در خوانهای اول، سوم و هفتم، فرایند رابطهای در خوانهای دوم، چهارم، پنجم و ششم، از آزمون آماری کایاسکوئر 1 استفاده شده است.
نتایج این آزمون نشان میدهد که میان فرایند مادی و سایر فرایندهای یادشده که به لحاظ فراوانی در مرتبة پس از آن قرار دارند، تفاوت معنادار وجود دارد؛ یعنی فرایند مادی بیشتر از سایر فرایندهای ذکرشده در هر یک از خوانها کاربرد داشته است.
فراوانی و درصد فراوانی فرایندها در هفت خوان (به تصویر صفحه مراجعه شود) آمار جدول (8) نشان میدهد که فرایند مادی فرایندی است که بیشترین کاربرد را در کل داستان هفتخوان رستم داشته است.
از دیگر دلایل کاربرد زیاد فرایند مادی نسبت به سایر فرایندها این است که فردوسی حالات و ویژگیهای شرکتکنندگان در هر خوان را با فرایند مادی توصیف کرده است تا خواننده بتواند درکی ملموس از داستان داشته باشد.
2- کاربرد فراوان فرایند مادی در هفتخوان رستم مناسبت آن را با بافت حماسی شاهنامه منعکس میسازد؛ چرا که جنگاوری ویژگی برجستة نوع ادبی حماسه است و در این داستان نیز فردوسی هفت مرحلة دشوار سراسر جنگ و نبرد را به تصویر میکشد تا پیروزی نهایی که نجات کیکاووس از اسارت دیو مازندارن است، به دست آید.