خلاصة:
وصیت نامه نویسیبه عنوان سنتیاجتماعیدارایپیشینه دردوره جاهلیاعراب ونیز ایران پیش ازاسلام است .این سنت دردورهی پیامبردارای شکلی دینی، موعظه ایوساختاریقرآنیبود.پس ازفتوحات وگسترش مرزهایجهان اسلام ، وصیت نامه نویسی نیزتحول یافت وموضوع های گوناگون سیاسی،اجتماعی وفرهنگیرادربرگرفت . این مقاله میکوشد با روش توصیفی- تحلیلی پس از بررسی /روند وصیت نامه نویسی در صدر اسلام تا پایان خلافت امیرالمومنین علی به پرسش های زیر پاسخ دهد: ١. وصیت نامه ها در صدر اسلام دارای چه مفاهیم ، تقسیم ها و اسلوبی هستند؟ ٢. وصیت نامه های پیامبر٣ و جانشینان نخستین ایشان از چه تشابه ها و تفاوت هایی برخوردار هستند؟
ملخص الجهاز:
در بـاب وصـایای تملیکیه که درباره وصیت در زمینه ارث و پس از مرگ است و با معنای اصطلاحی وصیت / نامه هم خوانی دارد، آن حضرت ٣ میفرماید: «شایسته نیست کسی که مالی دارد و میتواند دربـاره آن وصـیت کنـد دو 14 شب را به صبح آورد، مگر این که وصیتش را نوشته و پیش او باشد.
بـه عنـوان نمونه میتوان به وصیت پیامبر٣ به معاذ بن جبل انصاری اشاره کرد که زمانی کـه او را برای جمع آوری صدقه به یمن میفرستاد، به او وصیتی کرد که از مهم ترین مضامین آن ، درباره تقوای الهی، وفا به عهد و پیمان ، ترک خیانت ، حسن عمل ، فهم قرآن ، فرونشـاندن خشم و پیشه کردن فروتنی، اجرای فرمان خدا درباره مردم بدون ترس از فردی، نافرمـانی / نکردن از رهبر عادل ، شناخت راست و دروغ از هم ، عدم سخت گیری به مـردم و آمـوزش جمله لا إله إلا الله وحده لا شریک له است .
البته ابوبکر، واژه عهد را برای وصیت نامه خود به کار میبـرد و وصـیت نامـه عمـر و امیرالمؤمنین حضرت علی١ برای جانشینشان با عنوان وصیت آمده است .
هم چنین وصیت عمر بـه سـعد بـن ابی وقاص در جنگ با پارسیان ٤٢ و وصیت امیرالمؤمنین حضرت علی١ در جنگ صـفین و عهدنامه ایشان به مالک اشتر از این دسته است .
بیان این نکته در پایان بررسی و وصیت نامه های دوره نخستین اسلامی لازم است که برخی از وصایای به جا مانده از دوران نخستین اسلامی به خصوص دوران پیـامبر گرامـی اسلام ٣ شامل وصایایی میشود که آن حضرت ١ درباره گروهـی از جامعـه یـا طبقـه خاص و یا اشـخاص خاصـی بیـان فرمودنـد.