خلاصة:
راز آمیزترین و شگفتترین ماجرای مهر، پیکار با گاو نخستین است. میترا با کشتن گاو ازلی و جـاری کردن خونش به شکوفایی و آفرینش سودمند زمین کمک میکند. این اندیشه بنیادی آیین مهر، بسیاری از مذاهب و فرهنگها را تحت تاثیر خود قرار داد. باور بـه قربانی برای رهایی از نیروهای شر و اهریمنی بهمنظور دستیابی به برکت درگذر زمـان به شکلهای مختلف همراه همیشگی مردمان فلات ایران گردیده است؛ به همین منظور گـاهی انسانی مقدس یا حیوانی بلاگردان قوم میگردید تا با این قربانی گناهان، دردها و رنجهای مردم از بین برود. آنان با انجام این تدابیر و به کارگیری روشهای آیینی _ نمایشی خواهان بازسازی زمان و مکان آفرینش کیهانی بودند تا خوشبختی و برکت بخشی حاصل از کشتن گاو نخستین را بار دیگر از آن زمین و مردمانش کنند، پس در یک سور همگانی با خوردن پاره هایی از گوشت، نیرو، برکت و زاینـدگی گاو را به خود منتقل می کردند و به نوعی وحدت دست می یافتند. این عمل قربانی شادیآور دستمایه ادبیات غنی فارسی گردید و نویسندگان و شاعران بسیاری تحت تاثیر آن به آفرینش ادبی پرداختند؛ از این میـان نظامی گنجوی در داستان هفتپیـکر به موضوع سنت قربـانی توجه ویژه ای نشان داده است. او با زبان قصه به شماری از آیین های مرتبط با قربانی ازجمله باززایی، آفرینش، باران خواهی، کسوف و جنگ اشاراتی کرده است و با به کارگیری آرایه هایی ادبی به ویژه تمثیل، تلمیح و ایهام روایتی نو و جذاب از این باورها و سنن آیینی ترسیم کرده است.
The most secret and most wonderful story of Mehr is the fight with the primitive cow. Mithra makes the earth to flourish and fertilize by killing the eternal cow and pouring its blood. This basic idea in Mehr religion influenced many cultures and cults. Belief in different forms of sacrifice to be immune from the evil forces and to find blessing has been pinned to the lives of residents of Iranian Plateau thorough the history. For this reason، some people or animal became the scapegoats for a tribe so that this sacrifice would diminish the sins، pains، and suffering of people. By these actions and other dramatic rituals، people aimed at reconstruction of time and place of cosmic creation so they could find the happiness and blessing once again by killing the primitive cow. So in a large feast، they all ate a piece of the beef to transfer her power، fertility، and blessing to themselves; where they found a sort of unity. This happy sacrificing became one of the themes in Persian literature and was recreated in the works of many poets and writers. Among these، Nezami Ganjavi has paid especial attention to the ritual of sacrifice in his story «Haft Peykar». By the language of tales، he points at a number of sacrifice-related rituals including regeneration، creation، rain prayer، eclipse، and war. He uses literary arrays such as allegory، allusion، and ambiguity to depict a new and interesting account of these beliefs and ritual traditions.
ملخص الجهاز:
بازتاب نمادین قربانی میترایی - اسطورۀ کشتن گاو نخستین- در هفتپیکر نظامی فزونه دوانی 1 - محمد فشارکی(( محبوبه خراسانی ((( چکیده واژههای کلیدی دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجفآباد nameresanfd123@gmail.
به همین دلیل در این نوشته، سنت قربانی در دو بخش بررسیشده است؛ بخش اول بررسی و تحلیل زندگی و مرگ بهرام گور و قیاس آن با اسطوره میترا و بخش دوم نگاهی موشکافانه و اسطوره ای به مضمون داستانهای گنبدهای اول، سوم، چهارم، پنجم، ششم، هفتم و تطبیق آنان به سنت آیینی قربانی است.
اگر قرار است خانهای کیهانی شود باید در او روح دمیده شود؛ یعنی جان بگیرد و دارای حیات گردد، انتقال این روح با قربانی کردن ممکن میشود؛ از این روست که سنمار ققنوس وار کشته میشود تا شیده از خاکستر وجود او هفتگنبد را برآورد (ر.
ک. علیاکبری؛ حجازی،1388: 50)؛ بنابراین شیده جلوهای دیگر از مهر است که وظیفه آفرینش و بـاززایی جهان را برعهده دارد اما این بار به جای گاو نخستین بهرام گور باید قربانی گردد تا روح بهرام به تعالی برسد و آفرینش کمال خود را بازیابد.
مرد قصاب ازان زرافشانی صید من شد چو گاو قربانی (معین،1384: 172) این مفهوم در بیت 2785 گنبد دوم هفتپیکر تصحیح برات زنجانی، تاییدی بر همین مسأله است و اشاره به روایت اسطوره کشتن گاو و بیان اسطوره آفرینش دارد: نور شمع از نقاب زردی تافت گــاو موسی بها ززردی یافت (نظامی،1388: 112) موضوع یکسان اسطورۀ قربانی گاو میترایی و داستان موسی این امکان را به نظامی داده که طرحی نو از این اسطوره میترایی بیافریند.