خلاصة:
دو اصل اولیه برای شناخت هر اثر تاریخی ، شناخت سازنده اثر و تاریخ ساخت اثر است . هرچه اثر شاخص و منحصر به فرد باشد، ضرورت وجود اطلاعات اولیه بیشتر است . کلیسای وانک اصفهان یکی از مهم ترین بناهای دوره صفوی در ایران از نظر آرایه های معماری است . این بنا جزو اولین بناهایی است که با حجم بسیار گسترده دارای دیوارنگاره تصویری است که با تکنیک رنگ و روغن و هم نشینی هنر غرب و هنر ایران دوره اسلامی در کنار هم اجرا شده و همچنین در تزئینات آن، حجم بالایی از تکنیک لایه چینی و طلاکاری استفاده شده است . از نکات مبهم در حوزه شناخت آرایه های معماری سقف گنبد این بنا، تاریخ اجرای آن و همچنین هنرمندان سازنده آن است . در هنگام مرمت آرایه های طلاکاری سقف گنبد کلیسای وانک، با کشف کتیبه ای به زبان ارمنی ، این ابهامات رفع شده و برای اولین بار، تاریخ اجرای آرایه های سقف گنبد و همچنین سازندگان آن در این مقاله معرفی می شود.
ملخص الجهاز:
"به عبارتی ساخت کلیسای وانک در سال ١٦٥٥ میلادی شروع و در سال ١٦٦٤ م به اتمام می رسد (قوکاسیان، ١٣٥١؛ عرب، ١٣٧٧؛ صادقی فسایی ، ١٣٨٤؛ خاچاطور، ١٣٨٦) این کلیسا از دوره شاه عباس دوم از شاهکارهای هنری اصفهان به شمار می رود (هنرفر، ١٣٤٤) که کلیه هزینه تزئینات و نقاشی و تذهیب ها کلیسا را شخصی به نام خواجه آودیک استپانوسیان تقبل و تأمین کرده است (قوکاسیان، ١٣٥١).
بیشتر نقاشی های کلیساها به دست نقاشان معروف ارمنی جلفای اصفهان مانند میناس ٤، هوهانس مرکوز٥، و بوگدان سالطانف ٦ پدید آمد و هوهانس مرکوز به طرز بسیار زیبایی دیوارهای داخلی کلیسای آمنا پرگیچ مقدس را نقاشی کرد (هویان، ١٣٨٨؛ یونانسیان، ١٣٩٢) و در منابعی دیگر اشاره شده که نقاشی های آن به سرکردگی سه تن به نامهای هوانس ٧ کشیش ، استپانوس و میناس نقاش انجام گرفته است (عرب، ١٣٧٧؛ قوکاسیان، ١٣٥١).
در این راستا، جهت حفظ و مرمت آرایه های معماری کلیسای وانک اصفهان که از آثار ارزشمند دوره صفوی است ، اداره کل میراث فرهنگی اصفهان در سال ١٣٨٧ و ١٣٨٨ اقداماتی ارزنده انجام داد.
همان طور که شرح داده شد در این کتیبه به سه نفر اشاره شده که نام یک نفر قرائت نشده است ، از میان دو نفر دیگر یکی هوانس است که شخصیتی کاملا شناخته شده دارد و در متون علمی به او اشاره شده است ؛ مثلا داوید جلفایی کلاسی برای تعلیم و آموزش جوانان جلفا در دیر (وانک) آمناپرگیچ مقدس تشکیل داد که هوهانس مرکوز نیز از جمله شاگردان او بود (هویان، ١٣٨٨)."