خلاصة:
بررسی فقهی مشتقات و به ویژه قرارداد آتی که ماهیت جدیدی داشته و در بازار سرمایه کشورمان عملیاتی شده است، جایگاه بسیار مهمی در بازار مالی اسلامی دارد. در مقاله پیش رو به بررسی فقهی قرارداد آتی، احکام و آثار آن پرداخته شد. نتیجه های حاصل از این پژوهش نشان می دهد اکثر قراردادهای آتی از مصداق های تعهد در برابر تعهد برای انجام بیع نقد در آینده است به طوری که طرفین در زمان حال، تعهد به انجام بیع نقد را توافق می کنند و در سررسید، بیع نقدی اتفاق می افتد. درباره پرداخت حساب ودیعه و تعدیل روزانه حساب ودیعه می توان گفت که از مصداق های شرط های ضمن عقد این قرارداد است که طرفین توافق می کنند جهت ضمانت عقد؛ اولا، مبلغی را نزد اتاق پایاپای قرار دهند؛ ثانیا، متناسب با نوسان های بازار آتی مقادیر این حساب، ودیعه تعدیل شود تا هیچ طرفی از طرفین قرارداد به نکول در قرارداد تمایل نداشته باشند و اگر طرفی نکول کرد خسارتی به طرف دیگر وارد نشود. همچنین ماهیت فقهی تسویه نقدی پیش از سررسید از مصداق های انتقال تعهد بوده که با اصول مالی اسلامی تضاد نداشته و تسویه نقدی در سررسید نیز به علت عدم منافات با قاعده «لاضرر» و دیگر قاعده های اسلامی بی اشکال است. همچنین انواع دارایی پایه قرارداد آتی با استفاده از ویژگی های مبیع، بحث و بررسی شد و آتی کالا، سهام و ارز بی اشکال بوده؛ اما آتی شاخص سهام اشکال دارد.
Fiqh study of newly-derived rules and especially the future contracts that has been operationalized in the capital market of our country (Iran) has a very important position in the Islamic financial market. This importance arises from the new character of these types of contracts. This article examined the future contracts، their rules، and their effects from jurisprudential viewpoint. The results of this study showed that the future contract is an example of mutual commitments to carry out cash sale in the future، so that the parties agree on their commitments at the present to carry out the cash sale in the future and the cash sale takes place at the deadline maturity. About the payment of deposit accounts and daily adjustments of deposit accounts، it can be said that as an example of the terms of this type of contract، the parties first agree to leave some amount of money at the disposal of the clearing chamber to guarantee the contract and secondly، they agree to adjust the amounts of this deposit account according to the future market volatility، so that no party to the contract shall be willing to default on the contract، and، if a party defaults، the other party shall suffer no losses. Also، the Fiqh nature of a cash settlement at the maturity or before the maturity was discussed that the cash settlement before the maturity is an example of transfer of obligation that does not conflict with the principles of Islamic financial principles and cash settlement at maturity is permissible due to its non-conflict with Islamic rules including the La Zarar (the principle of no harm) Rule. In addition، all the basic assets of future contracts were discussed and analyzed based on the properties of the sold item. Future contracts of the commodities، stocks، and foreign exchange are permissible، but the Future contract of climate index is unlawful.
ملخص الجهاز:
نکته بسیار مهمی که باید توجه داشت این است که منبع اصلی سودوزیان حاصله در انجام معامله های مکرر و تسویه نقدی پیش از سررسید همان حساب ودیعه و تعدیل حساب ودیعه است ؛ یعنی وقتی معامله گری موقعیت خرید یا فروش انتخاب می کند و پس از مدتی با موقعیت معکوس در همان قرارداد آتی موقعیت خود را می بندد و سودوزیان برایش حاصل می شود این سودوزیان حاصل از تعدیل حساب ودیعه تا زمان دریافت موقعیت معکوس است و وقتی معامله گر موقعیت معکوس گرفت هر دو حساب ودیعه با توجه به قیمت تسویه در روز آخر تعدیل می شود و از آن روز به بعد موقعیت فرد بسته شده و فرد از بازار خارج می شود و طرفین ١٤١ دیگر دو قرارداد آتی که فرد در آنها حضور داشت با هم طرف حساب می شوند.
درباره عین بودن دارایی در آتی شاخص می توان گفت که هر چند در این نوع آتی بـا تعریف ضریب پولی قرارداد را به صورت پولی بیان می کنند به طور مثال ، برای شاخصی کـه عدد صد را نشان می دهد یک قرارداد آتی با ضریب پولی ١٠٠٠٠ تعریف کـرده و قـرارداد آتی به میزان ٠٠٠ , ٠٠٠ , ١ ریال بسته می شود و مفهوم ضمنی آن این می باشد که به میـزان ٠٠٠ , ٠٠٠ , ١ ریال از سهام های موجـود در شـاخص بـه نسـبت سهمشـان در شـاخص خریدوفروش شده است ؛ اما باید توجه داشت که دارایی به نام شاخص را به هـیچ عنـوان نمی توان به صورت عینی و دارایی در نظر گرفت و فقط به صورت مفهومی می تواند دارایـی در نظر گرفته شود؛ بنابراین در اساس شاخص سهام این ویژگی دارایی پایه را دارا نیست .