خلاصة:
نزهه القلوب حمدالله مستوفی، که تقریبا در اواسط قرن هشتم هجری تالیف شده است ، از آثار جامع و گرانبهـائی است که درباره جغرافیا به زبان فارسی تالیف شده است . از جمله روایات مهم مستوفی در این کتـاب ، اشـارات او در زمینه مذاهب مردمان شهرها و نواحی گوناگون ایران در قرن هشتم هجری است که در میان آنها اشـارات او به پراکندگی شیعیان در نواحی گوناگون ایران حائز اهمیت بسیار است . مسـتوفی در نزهـه القلـوب اطلاعـات بـا ارزش و مهمی در زمینه حضور شیعیان امامی و اسماعیلی مذهب در نواحی گوناگون ایران ارائه کـرده اسـت . بـا توجه به عدم تعصب مذهبی مستوفی شافعی مسلک و تمایل او به تشیع و همچنـین اوج گیـری تشـیع در ایـن دوران در ایران ، روایات او در بررسی تاریخ تشیع ایران در قرن هشتم ، مهم است . پژوهش حاضر درصدد است بـا استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای، گزارش های حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلـوب درباره جغرافیای تشیع ایران در قرن هشتم هجـری را، ضـمن مقایسـه آنهـا بـا روایـات برخـی دیگـر از منـابع جغرافیایی و تاریخی، بررسی و تحلیل نماید.
ملخص الجهاز:
"پژوهش حاضر درصدد است بـا استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای، گزارش های حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلـوب درباره جغرافیای تشیع ایران در قرن هشتم هجـری را، ضـمن مقایسـه آنهـا بـا روایـات برخـی دیگـر از منـابع جغرافیایی و تاریخی، بررسی و تحلیل نماید.
پژوهش حاضر درصدد است ضمن بررسی و تحلیل روایات کتاب نزهه القلوب دربـاره جغرافیای تشیع ایران در قرن هشتم هجری و مقایسه آنها با روایـات برخـی دیگـر از منـابع جغرافیـایی و تاریخی، به سوالات ذیل ، بر مبنای کتاب نزهه القلوب ، پاسخ دهد: شهرهای شیعه نشین ایران در قرن هشتم کدام شهرها بوده اند؟ اقلیت های شیعی در کدام یک از شهرهای سنی نشین ایران حضور داشته اند؟ نوع مذهب شیعی جمعیت های شیعی ایران در این دوران چه بوده است ؟ با توجه به تقسیم بندی کلی جغرافیای ایران در کتاب نزهـه القلـوب ، پراکنـدگی شـیعیان ایـران در کـدام منطقه بیشتر بوده است ؟ حمدالله مستوفی و نزهه القلوب حمدالله مستوفی، مورخ ، جغرافیانویس و شاعر سده هشتم هجری است .
در اوایـل قـرن هشتم هجری هم که سلطان محمد خدابنده الجایتو در مرکز حاکمیت خویش ، سلطانیه ، تشـیع را مـذهب رسمی قرار داد و در تلاشی گسترده به ترویج تشیع دست زد، طبعا آثار این امر مـیبایسـت بـر شـهرهای اطراف از جمله قزوین نیز محسوس بوده باشد.
مستوفی در توضیح مذهب مردم این نواحی مینویسد «مردم آنجا مذهب بواطنه داشته اند و جمعی را کـه مراغیان ١ خوانند به مزدکی نسبت کنند اما اهل رودبار تمامت خود را مسلمان شمارند و اکنون پاره پاره بـه راه دین می آیند»(مستوفی، بی تا: ٦٦- ٦٧)."