خلاصة:
یکی از تحولات عصر مغول در عرصه جغرافیای سیاسی قرار گرفتن آسیای میانه، دشت قپچاق، ایران، قفقاز و آناتولی تحت حاکمیت مغولان بود. از نتایج بلافصل چنین دگرگونی ای در نواحی مذکور، گسترش مناسبات تجاری و بازرگانی بین اقوام و ملل مختلف آسیایی بود که طی چندین دهه آینده آثار آن به سرزمین های غربی آسیا از جمله به اروپا هم رسید. در چنین وضعیتی یکی از فعال ترین مناطقی که در وضعیت گسترش مناسبات تجاری بین آسیا و اروپا آن هم با محوریت ایران ظاهر شد، دولت شهرهای ایتالیایی ونیز و جنوا بود که پرداختن به چگونگی مناسبات تجاری این دولت شهرها با مراکز تجاری ایران و ایلخانان موضوع محوری پژوهش حاضر را شکل می دهد. موقعیت جغرافیایی ایران در حد فاصل ارتباط شرق و غرب و سیاست های ایلخانان در زمینه حمایت ویژه از تجارت و جلب تجار اروپائی موجب روی آوردن تجار ونیزی و جنوایی به ایران شد. همچنان که در سوی دیگر توسعه کارگاههای ابریشم بافی در شهرهای ایتالیا و نیاز مبرم به ابریشم خام آسیا در کنار سایر تولیدات مشرق زمین نظیر ادویه جات و دیگر مواد خام تولیدی، انگیزه های قدرتمندی برای توجه تجار جمهوری های ونیز و جنوا به مراکز تجاری ایران بود. به طوری که آنان از یک سو پارچه های کتانی، نخی و پشمی و چوب، فلز، شمش های طلا و نقره را از اروپا به آسیا وارد کرده و از دیگر سو محصولات و کالاهایی چون ابریشم خام ایران و چین، ادویه هند، زعفران، زاج و پنبه و بردگان دشت های قپچاق را به اروپا منتقل می ساختند.
ملخص الجهاز:
"موقعیــت جغرافیایی ایران در حد فاصل ارتباط شـرق و غـرب و سیاسـت هـای ایلخانان در زمینـۀ حمایـت ویـژه از تجـارت و جلـب تجـار اروپـایی موجب روی آوردن تجار ونیزی و جنوایی به ایران شد؛ همچنان کـه در سوی دیگر توسعۀ کارگاه های ابریشم بـافی در شـهرهای ایتالیـا و نیاز مبرم به ابریشم خام آسیا در کنار سایر تولیدات مشرق زمین نظیـر ادویه جات و دیگر مواد خام تولیدی، انگیـزه هـای قدرتمنـدی بـرای توجه تجار جمهوریهای ونیز و جنوا بـه مراکـز تجـاری ایـران بـود؛ به طوری که آنان از یک سو پارچه های کتان ، نخی و پشمی، چـوب ، فلز و شمش های طلا و نقره را از اروپا به آسـیا وارد مـیکردنـد و از دیگر سو، محصولات و کالاهایی همچون ابریشم خام ایران و چین ، ادویۀ هند، زعفران ، زاج ، پنبه و بردگان دشت های قپچاق را به اروپـا منتقل میکردند.
١٢٢٢م مورد هجوم قرار گرفت و طی آن تجارت خانـه هـای جنـوایی غـارت شـد (گروسـه ، ١٣٧٨: ٤٠٦)؛ اما چندی نگذشت که به اوضاع پیشین برگشت و موقعیت تجاری آن مورد حمایـت مغولان دشت قپچاق قرار گرفت ؛ زیرا در این زمان درمورد اینکه مسیر تجاری شرق آسیا با اروپا از طریق سرزمین ها و راه تجاری خوارزم - ولگا و از شمال دریای خزر به دریای سـیاه باشد یا از طریق خراسـان - آذربایجـان - آنـاطولی، بـین فرمـان روایـان مغـول دشـت قپچـاق (موسوم به اردوی زرین ) و فرمان روایان مغولی حاکم بر ایران (موسوم بـه ایلخانـان ) رقابـت زیادی حاکم بود؛ به طوری که خوانین مغولی اردوی زرین در مقـام واسـطه هـای بازرگـانی خاور آسیا با باختر اروپا درصدد گسترش مسیرهای تجاری چین و بخارا از طریق خوارزم و شمال دریای خزر به سمت اروپا بودند و به منظور دست یابی به چنین هدفی، بازرگانـان را بـه درنوردیدن مسیر طولانی دربار خان مغول در خانبالیغ از طریق دنیپر و ولگا به کریمه ، مرکز اصلی بازرگانان ایتالیایی در سواحل دریـای سـیاه ، تشـویق مـیکردنـد (لوکـاس ، ١٣٧٦: ١."