خلاصة:
سرزمین ایلام واقع در جنوب غربی ایران کانون یکی از کهنترین تمدنهای ایران باستان است و در مطالعات باستانشناختی دورانهای آغازین تاریخی و شهرنشینی ایران اهمیتی ویژه دارد. منابع سومری نشان میدهد ایلام از هزارة سوم وارد صحنة تاریخی و سیاسی منطقه شد و پس از آن، شاهد حضور مداوم ایلام در رقابتها و منازعات منطقه هستیم. سرانجام درپی حملات شدید آشوریان علیه ایلام، این فرمانروایی درازپای در سال 646پ.م بهدست آشوربانیپال برچیده شد. در این پژوهش کوشیدهایم تا باکمک منابع میانرودی ایلامی و همچنین پژوهشهای جدید و ضمن تجزیه و تحلیل آنها به این پرسش پاسخ دهیم که ایلام بعد از فروپاشی سیاسی تا روی کار آمدن هخامنشیان چه مسیری را پیموده است. بدین منظور در این پژوهش، بهطور خلاصه ابتدا اوضاع ایلام بعد از حملات آشور و در ادامه چگونگی اوضاع آن در دورة بابل نو و مسائل مربوط به آن را بررسی میکنیم و در پایان، علایم نوزایی سیاسی ایلام را که در پیوند با منابع بومی این تمدن است، بازشناسی میکنیم.
ملخص الجهاز:
"به هر حال ، با نگاهی بـه اوضـاع داخلـی حکومـت آشـور و بـه ویـژه عصـر آشـوربانیپال میتوان دریافت که شوش بعد از سقوط تا چه میزان تحت کنتـرل آشـور بـوده اسـت ؛ زیـرا چنان که میدانـیم او بعـد از حملـه بـه شـوش و غـارت ایـن سـرزمین ، بلافاصـله تصـمیم بـه عقب نشینی میگیرد و برای حفظ این قلمرو هیچ تلاشی نمیکند؛ زیرا به رغم موفقیـت هـای آشوربانیپال در ایلام ، در اواخر فرمان روایی، امپراتوری او از جهات مختلـف در فشـار بـود؛ به ویژه در این زمان فرمان روایان آناتولی (اورارتو)، مصـر و بابـل مشـکلات جـدی را بـرای آشـوربانیپال بـه وجـود آورده بودنـد )-٣٧١ :١٩٠٥ ,Ragozin ;٤٦ :٢٠٠٩ ,Bedford ١٧٧-١٧٢ :٢٠١٠ ,Alvarez-Mon ;٤٣٢(.
امـا زادوک بـا اسـتناد بـه نـام بـابلی نبولئـو به عنوان افسر- یعنی لوسگ ٣ یادشده در متن به عنوان مسئول ایلامیانی که احتمالا همان ٧١٣ تـن بـوده انـد- ایـن نظـر را رد مـیکنـد و بـرآن اسـت کـه ایـن مهـاجران ایلامـی ازجملـه کمان داران و دیگر نخبگان ایلامی از سال های قبل از امپراتـوری بابـل نـو در حاشـیۀ شـرقی بابل حضور داشتند؛ به ویژه که آشوربانیپال بعد از فتح موقت قسمت هایی از ایـلام و شـوش ، کمان داران ایلامی را در ارتش خود جای داد.
از میان شش نقش برجستۀ کول فـرح و چهـار نقـش برجستۀ اشکفت سلمان به نظر میرسد فقط یکی از آن ها، یعنی کول فرح І متعلق بـه اواخـر دورة ایلام نو باشد که به فرمان روایی محلی به نام هنی پسر تهـی١ تعلـق دارد و احتمـالا ایـن کتیبه ها بعدها به بقیۀ نقوش برجستۀ این مکان هـا افـزوده شـده اسـت ؛ یعنـی نقوشـی کـه بـه دوران حکومت شوتروک نهونت اول یا به دوره ای درست پـس از پیـروزی نبوکـدنزر اول در دوران حکومت ایلام میانه تعلق دارند (پاتس ، ١٣٩٠: ٣٩٣)."