خلاصة:
در آیاتی از قرآن کریم بهویژه پس از نسبت دادن مکر به غیر خدا این صفت به خدا نیز نسبت داده شده است و این شبهه را در ذهن ایجاد میکند که آیا خداوند هم مانند انسانها مکر میکند و چرا خداوند خود را با صفت خیر الماکرین وصف نموده است؟ نگارندگان در این پژوهش بر آناند تا با روش توصیفی – تحلیلی و با استناد به آیات قرآن و دیدگاه مفسران، تفاوت مکر انسان و مکر الهی و ویژگیهای مکر الهی را واکاوی نمایند.
ملخص الجهاز:
مکر، مکر الهی، کید، خدعه مقدمه در تعدادی از آیات قرآن کریم، واژه «مکر» ذکر شده؛ با کمی دقت در این آیات، آشکار میشود که خدای متعال، علاوه بر آنکه آن را در مورد انسان به کار برده به خود نیز نسبت داده است.
علامه طباطبایی در تفسیر آیه مزبور خدعه خداوند را نوعی مجازات خدا در مورد منافقان دانسته و میگوید: «جمله "وهو خادعهم" در موضع حال است و موقعیت حال را دارد و چنین میفهماند که منافقان با خدای تعالی خدعه میکنند، در حالی که او با همین عمل آنان، آنان را خدعه میکند و برگشت معنا به این میشود که این منافقان با اعمالی که ناشی از نفاقشان است یعنی با اظهار ایمان کردن در نزد مؤمنان و خود را به آنان نزدیک کردن و حضور در مجالس و محافل آنان میخواهند خدا را(و یا به عبارتی دیگر پیغمبر و مؤمنین را) خدعه کنند تا با ایمان ظاهری و اعمال خالی از حقیقت خود از قبل آنان استفاده نمایند و بیچارهها نمیدانند که آن کسی که راه را برای اینگونه نیرنگها برای آنان باز کرده و جلوی آنان را نگرفته، همان خدای سبحان است و همین خود، خدعهای است از خدای تعالی نسبت به ایشان و مجازاتی است در برابر سوء نیات و اعمال زشت پنهانیشان، پس خدعه منافقان عینا همان خدعه خدای تعالی به ایشان است»(طباطبایی، 1417: 5/117).