خلاصة:
ذهبی در کتاب التفسیر و المفسرون ضمن تائید «تفسیر به رأی» به عنوان یکی از روش های تفسیر قرآن، آن را به ممدوح و مذموم تقسیم بندی کرده و پس از معرفی این روش، مصادیق هر کدام را جداگانه ذکر میکند و در این میان تفاسیر با صبغه اشعری را ممدوح و مابقی را مذموم تلقی می کند؛ بر همین اساس در بررسی تفاسیر دیگر فرق از جمله شیعه نمودهای عینی از تفسیر به رأی مذموم را ذکر میکند؛ از جمله: آیه تطهیر، آیات ولایت و آیاتی که ناظر بر باورهای کلامی تشیع است. پژوهش ذیل با رویکردی تحلیلی در سه محور: اصل تقسیم بندی، مصادیق تفسیر به رأی و نمودهای عینی از تفسیر به رأی مذموم، باور ذهبی را مورد کنکاش قرار داده است. نتیجه آنکه: اصل تسیمه «تفسیر به رأی» و تقسیم بندی آن معارض با اصول دینی میباشد. آیات، روایات، سیره معصومین(ع) و گفتمان اندیشمندان اسلامی به طور مطلق هرگونه تفسیر به رأی را ناروا و مذموم بیان داشته؛ و تلقی نمودن برخی از تفاسیر در حیطه ممدوح و مذموم، دور از داوری علمی و ناشی از پیش داوری و عدم شناخت مبانی دیگر تفاسیر است.
ملخص الجهاز:
تحلیلی انتقادی از دیدگاه ذهبی پیرامون «تفسیر به رأی » کیوان احسانی تاریخ دریافت : ١٣٩٣/٩/٢٤ اصغر طهماسبی بلداجی تاریخ پذیرش : ١٣٩٤/١٠/٧ لیلا قنبری چکیده ذهبی در کتاب التفسیر و المفسرون ضمن تائید «تفسیر به رأی» به عنوان یکی از روش های تفسیر قرآن، آن را به ممدوح و مذموم تقسیم بندی کرده و پس از معرفی این روش، مصادیق هر کدام را جداگانه ذکر می کند و در این میان تفاسیر با صبغه اشعری را ممدوح و مابقی را مذموم تلقی می کند؛ بر همین اساس در بررسی تفاسیر دیگر فرق از جمله شیعه نمودهای عینی از تفسیر به رأی مذموم را ذکر می کند؛ از جمله : آیه تطهیر، آیات ولایت و آیاتی که ناظر بر باورهای کلامی تشیع است .
درباره نقد دیدگاه های ذهبی مقالات متعددی تالیف گردیده از جمله : «نقدی بر سخنان ذهبی در معرفی مفسران نخستین و تفسیر شیعه » (بابایی ، ١٣٨٧، ص١٦٩)، «نقد اتهام ذهبی در کتاب التفسیر و المفسرون راجع به اتحاد مکتب تشیع و اعتزال » (حجتی و نصیر اوغلی ، ١٣٨٦، ص١٣٧)، «نقد آراء ذهبی ذیل روایت های مستدرک حاکم درباره فضایل اهل بیت (ع)» (فخاری و منایی ، ١٣٩٢، ص١١٥)، «ذهبی و تفاسیر امامیه » (مودب ، ١٣٨٥ش ، ص١١٣) و مقالات دیگر در حیطه نقد آراء ذهبی درباره : تاویل ، تأثیر مکتب فقهی و اصولی شیعه در تفسیر قرآن ، در معرفی مجمع البیان ، آیات ولایت و...
(نک : هندی ، ١٤٠٥ق ، ج١، ص٦٢٢؛ هیثمی ، ١٤٢٠ق ، ج٧، ص٣١٦؛ ابن جریر، ١٤٠٨ق ، ج١، ص٢٢) علاوه بر این برخی از مفسران اهل سنت به بررسی و تبیین محتوایی این روایات پرداخته اند از جمله نیشابوری صاحب تفسیر غرائب القرآن (که در باور ذهبی از جمله تفاسیر ممدوح محسوب می شود) بطن آیات را معنای پوشیده و پنهان می داند.