خلاصة:
از میان آموزههای قرآنی که نقشی اساسی در مجموعه معارف الهی و زیربنایی برای شناخت انسان و معارف پیوند یافته با او دارد، موضوع روح از جایگاهی ویژه برخوردار است. نگاشته حاضر در تلاش است با روشی توصیفی‑ تحلیلی و با رویکری اجتهادی به بررسی آیاتی که در آن واژه روح به کار رفته است بپردازد. برای برداشت دقیقتر از آیات، با دسته بندی آیات روح، به تبیین هر یک از گروههای آیات با استمداد از دیگر آیات، اقدام و آنگاه با لحاظ ترتیبی مشخص، در سیر هر بخش به رابطه هر یک از شاخهها با سایر آیات اشاره رفته است. برآیند این فرآیند اقرار به اشتراک معنایی روح در قرآن با دو مؤلفه حیات و اکمال، بعلاوه پذیرش وجود مراتب و مدارج گوناگون در این حقیقت است.
ملخص الجهاز:
آخرین کتاب الهی یعنی قرآن نیز اهمیت فراوانی به مسئله روح داده است این ادعا با مروری بر پانزده آیه ای که در آن لفظ روح طرح شده است بعلاوه آیاتی که واژه روح در آنها بصورت ترکیبی به کار رفته و با توجه به کارکرد و نقش روح در نظام معرفتی و جهان بینی ، قابل استنتاج می باشد.
(ابن جوزی ، ١٤٢٢، ج٣، ص٥١) مقدسی که اختلاف های مطرح در چیستی و تبیین روح در نظام های فکری گوناگون تا عصر خویش را ملاحظه نموده است با اشاره به اختلاف گسترده در مسئله روح در دایره وسیع استعمال های عرب (از روایات ، سخن اندیشمندان و شعر و ادب عرب )، تلاش نموده است به وجه جمعی برای دیدگاه های مختلف و نقطه اشتراک آن و ریشه یابی لفظی استعمالات روح دست یازد، وی هر چند یک تاریخ نگار است اما در این زمینه کلام نغزی دارد، وی می نویسد؛ «روشن است نامحسوس بودن، سبک بودن و نقش روح در زنده نمودن جسم ، دلیلی مهم در ارتباط یافتن آن، از وجوه اشتراکش با واژه ریح تلقی می شود.
کلید واژه های این آیات عبارتند از؛ ارسال روحی الهی ، تمثل روح به شکل آدمی تمام عیار، سخن از هبه فرزندی پاک ؛ تعجب مریم به دلیل دوشیزه بودن ؛ آسان بودن این امر بر خداوند متعال و نشانه بودن عیسی ؛ و در نتیجه باردار شدن مریم که تنها با تعبیر "فحملته " بیان شده است ، که گویای مرحله نخست یعنی امتزاج نطفه با تخمک و شکل گیری جسمانی کودک در رحم ، می باشد.