خلاصة:
سه خردهگفتمان در عرصه اجتماعی جامعه مرتبط با صدر اسلام شکل گرفت: گفتمان «ولایت»، «خلافت» و «سلطنت» که هر سه لباس اسلام را به تن داشته و در تلاش بودند تا با نزدیک کردن ارزشهای اسلامی (دالهای شناور اسلامی) به دال مرکزی گفتمان خویش، ذهنیت جمعی اجتماع را به دست آورند. طبعا هر یک از این سه گفتمان برای وصول به این مهم، ناچار به تعریف ارزشهای اسلامی منطبق با دال مرکزی گفتمان خویش بودند. همچنان که جابهجایی معروف و منکر در جامعه، ناشی از تعریفی است از این دو که معروف را منکر جلوه داده و منکر را معروف. از آن جا که گفتمان پیامبر اسلام، «ولایت» بوده است: «انّما ولیّکم اللّه و رسوله»(مائده، 55)؛ نوشتار پیشرو به دنبال پاسخ به این سوال اصلی است که: «گفتمان ولایت چه تعریفی از ارزشهای اسلامی ارائه داده است؛ که بوسیله عدهای پذیرفته نشد و منجر به تولید دو گفتمان خلافت و سلطنت گردید؟». برای پاسخ به این سوال، تخاصم گفتمان ولایی حسینبنعلی(ع) و گفتمان سلطنتی یزید به عنوان مطالعه موردی، تحت بررسی قرار خواهد گرفت.
ملخص الجهاز:
از آن جا که گفتمان پیامبر اسلام، «ولایت» بوده است: «إنما ولیکم الله و رسوله»(مائده، 55)؛ نوشتار پیشرو به دنبال پاسخ به این سوال اصلی است که: «گفتمان ولایت چه تعریفی از ارزشهای اسلامی ارائه داده است؛ که بوسیله عدهای پذیرفته نشد و منجر به تولید دو گفتمان خلافت و سلطنت گردید؟».
از آن جا که، اولا گفتمان ولایی پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآلهوسلم عینیتیافته بود، یعنی؛ جایگزینی گفتمانی دیگر به جای آن غیر ممکن به نظر میرسید و ثانیا از آن جا که مردی به نام محمد توانسته بود به اسم «اسلام»، بسیاری از قبایل عرب را که دائم با یکدیگر در جنگ و خونریزی بودند، متحد کند(زورق،1390، 1: 101) و اساسا وحدت و قدرت به دست آمده در بین اعراب از صدقهی سر اسلام و گفتمان پیامبر بود، بدیهی است برای حفظ این معلول(اتحاد و قدرت عرب)، میبایست علت آن نیز حفظ شده و اگر علت از بین میرفت، قطعا معلول نیز کأنلمیکن تلقی میشد.
این در حالی است که از «معروف» در گفتمان ولایت، که امام حسین علیهالسلام برای امر به آن قیام کردند: «أشهد أنک قد ...
)(هلالی، 1405ق، 2: 836- طبرسی، 1372، 2: 285) از این روی است که امر به معروف و نهی از منکر امام حسین علیهالسلام متوجه نیکوکاران جامعه مانند «عبدالله بن عمر» (نظری منفرد، 1385: 145) نیز بوده است، در حالی که آنها انسانهای عابد و زاهد و نیکوکاری بودند.