خلاصة:
افزون بر آیات قرآن، روایات بسیاری در منابع شیعه و سنی درباره مادر و جایگاه ارزنده اش بازگو شده است. یکی از فراگیرترین سخنانی که به عنوان سخنی از حضرت رسول صلی الله علیه و آله گزارش شده، فراز «الجنه تحت اقدام الامهات» است. نوشتار پیش رو نگاهی است به سند و متن این فراز. شگفت است سخنی به این اندازه پرآوازه، جایگاهی در منابع ارزشمند شیعه و سنی ندارد. پس از بررسی های انجام گرفته در سند و متن این فراز، روشن شد که این فراز را دو عامل جعل حدیث و نقل به معنا در منابع سنی سامان داده اند و سند و متنی ساخته و پرداخته شده که سازندگانش به ویژگی های کذاب و مجهول بودن نامبردارند.
برآیند پایانی پژوهش، نپذیرفتن این فراز به عنوان سخنی از سخنان حضرت رسول صلی الله علیه و آله است.
Besides many Qur’anic verses، there are many traditions in Shii and Sunni sources about mother and her invaluable position. One of the most famous traditions which is attributed to the Messenger of Allah، peace be upon him and his household، is “Paradise is underneath the feet of mothers.” This article attempts to have a look at the documents and the text of this narration. It is surprising that such a well-known saying has no place in valuable Shii and Sunni sources. After doing some research it becomes clear that this saying has been fabricated by two narrators who have report the hadith only by its meaning in Sunni sources and its evidence has been been given by those who are known for being either false or are unknown. The article concludes that this saying cannot be attributed to the Messenger of Allah، peace be upon him and his household.
ملخص الجهاز:
١. سرچشمه هاي فراز «الجنلإ تحت أقدام الامهات » چنين مينمايد نخستين کسي که اين سـخن را بـه عنـوان گفتـار حضـرت رسـول گزارش کرده ، دولابي(د ٣١٠ق ) است : «سمعت عبـدالله بـن احمـد يقـول : ابـي يقـول : سمعت جرير بن حازم کنيته ابوالنضر الأبار قال : حدثنا انس بن مالک قال : قـال رسـول الله صليالله عليه وسلم : "الجنلإ تحت اقدام الامهات ".
٤٦٣ق ) نيز اين سخن را با سندي مانند ابن حبان اصبهاني بازگو کرده اند: «أخبرنا عثمان بن احمد قال : حدثنا علي بن ابراهيم الواسطي قال : حدثنا منصور بـن مهاجر قال : حدثنا ابوالنضر الأبار عن أنس بن مالک قال : قال النبي صـليالله عليـه وسـلم : "الجنلإ تحت أقدام الأمهات ".
گفتاري دربارة برساختن حديث به انگيزة ترهيب و ترغيب بر پايۀ روايتي از حضرت امير دروغ بستن بر حضرت رسـول از همـان زمانـۀ ايشان آغاز شده است ؛ «و لقد کذب علي رسول الله (ص)علي عهـده حتـي قـام خطيبـا فقال : "من کذب علي متعمدا فليتبوأ مقعده من النار"»(نهج البلاغه ، ١٣٨١ش ، خطبه ٢٠١/ کليني، ١٣٦٣ش ، ج ١، ص ٦٢) با وجود ايـن برخـي از حـديث پژوهـان ، آغـاز «جعـل حديث » را از واپسين روزگار حکومت عثمان دانسـته انـد١٦(ابوريـه ، ١٤٢٨ق ، ص ١١٨/ يعقوب ، بيتا، ص ١١٠) که دست کم تا آنگاه که عمر بن عبدالعزيز در دوران حکومتش (٩٩ـ١٠١ق ) گفت : «اني قد خفت دروس العلم و ذهاب العلماء»(بخاري، ١٤٠١ق ، ج ١، ص ٣٣/ ابن سعد، بيتا، ج ٢، ص ٣٨٧) دنباله داشته است و ده ها هـزار سـخن سـاختگي به حضرت رسول نسبت داده شد.