خلاصة:
زکریای قزوینی مجموعهای از واقعیت تا خیال، دیدهها تا نادیدهها، تاریخ تا افسانه، و علم تا جادو را در کتابی گرد آورده و آگاه از عمل خویش، آن را عجائب المخلوقات و غرایب الموجودات نامیده است. این اوجوفرود واقعیت تا تخیل خواننده آن روزگار را که هنوز میان این دو امر مرزی محسوس قائل نبوده است، به اندیشیدن وا میداشت؛ زیرا همانگونه که برای اثبات آن دلیلی وجود نداشته، برای تکذیب آن نیز دلیلی در دست نبوده است. کتاب عجائب المخلوقات قزوینی در تصاویر چاپ سنگی علیقلی خویی دربردارنده مجموعهمطالبی است که به تصویرسازی موجودات خیالی و اسطورهای این اثر در کتابی با چاپ سنگی بهتاریخ ۱۲۶۴ق. میپردازد. این پژوهش با توجه به بخشهای گوناگون این اثر، به بررسی آن پرداخته و پیشنهادهایی را نیز برای ساماندهی پژوهشهایی دیگر در این حوزه ارائه کرده است.از اینروی، تلاش شده است ضمن معرفی اولین کتابها در حوزه عجایبنامهنویسی، همه فصلهای کتاب مورد نقد بهدقت معرفی شوند تا مخاطبان اینگونه آثار با شناخت بهتری به منابع مورد نیاز خود دست یابند.
ملخص الجهاز:
"پیش از هر چیز باید اذعان داشت کوششهای مداوم اما ناتمامی در ایران برای تکمیل و پرداختن به مقولۀ کتابهای چاپسنگی صورت گرفته، اما استفاده از این کتاب بس دشوار و وقتگیر است؛ بههمین منظور ضروری است بهعلت فقر اطلاعات ارائهشده در کتاب عجائب المخلوقات قزوینی در تصاویر چاپ سنگی علیقلی خویی، پیش از ورود به بحث، مواردی برای آشنایی خواننده با مبحث اصلی کتاب آورده شود.
در توضیح مکررات این بخش میشد هر تصویر دیگری نیز، غیر از آثار میرزا علیقلی خویی آورد؛ حال چرا نویسنده تنها به تصویرسازیهای او بسنده کرده جای سؤال است، وگرنه جمعآوری مجموعهای اطلاعات کلی دربارۀ اجنه و موجودات، کار شگرفی نیست، چه که این کار هم اکثرا بدون اشاره به هیچ منبع و مرجعی است و اگر هم ارجاعی انجام شده است، عموما نقلقول از بخشهای بسیار پرطمطراقی از اصل اثر است.
مورد بسیار حیرتانگیز در این بخش آن است که نویسندۀ محترم در رکورد شمارۀ ۱۶ به کتابی با عنوان تصویرسازی کتب چاپسنگی از نگاه مستشرقین اشاره دارد که درواقع نام آن چاپ سنگی فارسی از نگاه شرقشناسان است و از آن بدتر اینکه ایشان نام خود را بهعنوان مترجم اول و نام آقای شهروز مهاجر را بهعنوان مترجم دوم آورده است، درحالیکه بر جلد کتاب ذکرشده، که شامل چندین مقاله است، تنها نام شهروز مهاجر بهعنوان مترجم آمده و از مجموع هشت مقالۀ ارائه شده در کتاب، تنها یک مقاله را خانم ارکیده ترابی ترجمه کرده است."