خلاصة:
در برخی آیات قرآن به شکل مستقیم و غیر مستقیم از اعتراف انسان به وحدانیت خداوند سخن به میان آمده و از عالمی چون "عالم ذر"، "عالم الست" و . . . یاد شده است. در روایات نیز اشاراتی در این زمینه وجود دارد. اندیشمندان در پذیرش این عوالم اختلاف دارند، برخی بر وجود و برخی بر عدم وجود آن استدلال کردهاند. نگارنده پس از مرور بر برخی آیات و روایات و بررسی آرای اندیشمندان مخالف و موافق، ضمن پذیرش عالم رتبی قبل از این جهان و وجود انسان مجرد [غیر مادی] در آن، نظریه حضور جمعی انسانها نزد خداوندی را که خارج از زمان و مکان است، برگزیده و با نقد دلایل رقیب، اعتراف انسان به توحید قبل از وجود مادی را انکار کرده است و پذیرش آن را منجر به قبول تناسخ، جبر و عبث بودن تکلیف و بلوغ خوانده است. امتیاز این نگارش نسبت به سایر آثار موجود در این زمینه، علاوه بر نظم و ترتیب جدید، تحلیل آیات و روایات، توصیف نظرات مخالف و موافق و تقویت نظریه منتخب و ارائه آن با انشایی روان است. این نوشته از نوع پژوهشهای بنیادی است و به روش کتابخانهای و توصیف و تحلیل محتوا با استفاده از آرای اندیشمندان، به تبیین مفهوم وجود انسان در عالم قبل از خلقت پرداخته است.
ملخص الجهاز:
انسان در عالم قبل از دنیا علی اکبر شایسته نژاد F عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی (تاریخ دریافت :٩٠/٠٨/١٥، تاریخ تصویب : ٩٠/١١/١٨) چکیده در برخی آیات قرآن به شکل مستقیم و غیر مستقیم از اعتراف انـسان بـه وحدانیت خداوند سخن به میان آمده و از عالمی چون "عالم ذر"، "عـالم الست " و .
نگارنده پس از مـرور بـر برخـی آیات و روایات و بررسی آرای اندیشمندان مخالف و موافق ، ضمن پـذیرش عالم رتبی قبل از این جهان و وجـود انـسان مجـرد [غیـر مـادی] در آن، نظریه حضور جمعی انسانها نزد خداوندی را که خـارج از زمـان و مکـان است ، برگزیده و با نقد دلایل رقیب ، اعتراف انسان به توحید قبل از وجود مادی را انکار کرده است و پذیرش آن را منجر بـه قبـول تناسـخ ، جبـر و عبث بودن تکلیف و بلوغ خوانده است .
تفسیر کبیر در یکی از نقل های خود می آورد: برخی افراد آیه را بـر اعتـراف انـسان در عالم ذر حمل کردهاند (فخررازی، ١٤٢٠، ج٢٦: ٢٩٨)، اما با توجه به آیـات قبـل و بعـد این امکان نیز وجود دارد که این سؤال مربوط به عالم آخرت باشد و استفهام موجـود در آیه ، از نـوع تـوبیخی و منظـور از عهـد، اتمـام حجـت خداونـد توسـط پیـامبران باشـد (ابن عاشور، بی تا، ج٢٢: ٢٥٢).
٢. انسان در عالم قبل از دنیا در روایات از برخی روایت چنین استنباط می شود کـه انـسان قبـل از حـضور در دنیـا، در عـالم دیگری وجود داشته است .