خلاصة:
وابستگی متقابل امنیتی- اقتصادی، پیوندهای تاریخی، قومی و نژادی، تهدیدها و نگرانیهای مشترک امنیتی میان کشورهای آسیای مرکزی بیانگر وجود شبکهای در هم تنیده از اشکال گستردهای از روابط و پیوندهای امنیتی میان جمهوریهای منطقه میباشد که امکان ترسیم خطوط مرزی جداگانه میان امنیت ملی این کشورها را با سختی مواجه نموده است. این وابستگیها و پیوندهای متعدد بیش از هر چیز دیگر بیانگر ضرورت انکار ناپذیر نیاز به رشد و توسعه ساز و کارهای مبتنی بر همکاریهای بین کشوری برای مقابله، حل و یا مدیریت تهدیدهای امنیتی و دیگر وابستگیهای موجود در سطح منطقه میباشد. با این وجود نگاهی به سالیان گذشته و روابط و معادلات حاکم بر روندهای موجود در منطقه، نشانهها و شواهد اندکی از حرکت جمهوریهای آسیای مرکزی به سمت ترتیبات مبتنی بر همکاری مشاهده میشود. توسعه همکاریهای بین کشوری با موانع و چالشهای بیشماری مواجه بوده و چشم انداز روشنی را در پیش رو نمایان نمیکند. بر این اساس، تلاش عمده مقاله پیش رو، پاسخ به این پرسش است که موانع عمده بر سر راه رشد و گسترش همکاریها در سطح منطقه آسیای مرکزی کدام هستند؟ ساختار سیاسی کشورهای منطقه، وجود اختلاف و رقابت بین کشوری، تاکید بر ملی گرایی افراطی، سطح نامتوزان توسعه و وجود بازیگران متعدد فرضیههایی میباشند که در پاسخ به سوال یاد شده به آزمون گذاشته خواهند شد.
ملخص الجهاز:
بازیگران منطقه ای مانند روسیه ، چین ، جمهوری اسلامی ایران ، افغانستان ، پاکسـتان ، هند و ترکیه بازیگران عمده منطقه ای و ایالات متحده آمریکـا، برخـی کشـورهای اروپـایی و حتی رژیم صهیونیستی بازیگران فرامنطقه ای هستند که همگی از طریق توافق هـای دو و یـا چندجانبه با کشورهای آسیای مرکزی و در قالب سـازمان هـا و پیمـان هـای متعـدد، در پـی دستیابی به منافع و اهداف سیاسی، امنیتی و اقتصادی هستند که نشان دهنده وجود رقابتی تنگاتنگ میباشد که در سرتاسر منطقه جریان یافته و به عنوان عامـل خـارجی روابـط بـین جمهوریهای آسیای مرکزی را تحت تاثیر خود قرار داده است .
The EU and Central Asia: Strategy for a New Partnership باعث بروز و تشدید بیثباتی هر چه بیشتر در منطقه خواهد شـد، بلکـه ایـن تضـاد منـافع و رقابت موجود بیش از هر چیز دیگر مانع از تقویت روندهای همکاری جویانـه بـین کشـور در سطح آسیای مرکزی خواهد شد.
در رابطه با مانع خارجی یعنی وجـود بـازیگران متعـدد نیـز باید گفت ، هر چند رقابت و کشمکش میان آنان برای تعقیـب اهـداف سیاسـت خـارجی و منـافع خود در آسیای مرکزی از یک سو و برخورداری از میزان قابل تـوجهی از اثرگـذاری بـر معـادلات حاکم بر منطقه از دیگر سو قادر خواهد بود تا بر تصمیم گیری و تمایل کشورهای آسیای مرکـزی نسبت به گسترش همکاریهای بین کشوری اثر گذار باشد، با این وجود به نظـر مـیرسـد نحـوه نگرش رهبران و نخبگان سیاسی جمهوریهای آسیای مرکزی به نوع همکاری و نیز تصـمیم آنهـا برای ورود و یا عدم ورود به هر گونه ساز و کار مبتنی بر همکاری، همچنان عامل اصـلی و تعیـین کننده در روند رشد و توسعه همکاریها در آسیای مرکزی باشد.