خلاصة:
علیرغم افزایش همکاری های ایران و روسیه در اکثر زمینه ها بعد از دوره فروپاشی شوروی، الگوی روابط این دو کشور در زمینه تامین انرژی جهانی متاثر از وضعیت طبیعی و استراتژیک در قالب رقابت توصیف می گردد. این امر بویژه بعد از رفع تحریم ها و توافق با قدرتهای بزرگ به نظر می رسد روند افزایشی نیز به خود گیرد. این مقاله درصدد بررسی زمینه های رقابت دو کشور در حوزه انرژی و تاثیر نتایج مثبت مذاکرات بر آن است. همچنین نشان داده شده است که بهبود روابط با غرب و تنش زدایی مساله هسته ای، ایران را بعنوان یکی از رقبای جدی عرصه نفت و گاز و انرژی هسته ای مطرح خواهد نمود. این تحولات علاوه بر بازگشت ایران به جایگاه مهم انرژی منطقه و جهان، موقعیت ویژه روسیه در صادرات انرژی بویژه گاز طبیعی و سوخت هسته ای را نیز به چالش خواهد کشید. با توجه به ماهیت بحث مقاله با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی، درصدد توضیح این مساله است که تحولات دوره پساتحریم علاوه بر افزایش فعالیت ایران در زمینه تولید و تامین انرژی جهانی موجب شکل گیری زمینه های رقابت با روسیه در حوزه انرژی خواهد شد.
ملخص الجهاز:
در منطقه اوراسیا بر خلاف وجود همگرایی و اشتراک منافع ایران و روسیه در ملاحظات سیاست خارجی و سیاستهای منطقهای، دو کشور دارای زمینههای واگرایی نیز هستند که یک مورد آن بحث حضور نیروهای نظامی در دریای خزر میباشد که ایران خواهان غیرنظامی شدن دریاست اما روسیه بدنبال افزایش و تقویت نیروی نظامی خود در این دریا است (عطایی،1390 :147).
اما روسیه همکاری با ایران را در جهت تقویت موقعیت ژئواستراتژیک خود برآورد میکند؛ بویژه اینکه مسکو تأمین کننده اصلی تجهیزات نظامی و فناوری هستهای ایران میباشد و یکی از بزرگترین موانع اعمال تحریمهای بیشتر از سوی شورای امنیت سازمان ملل بوده است.
این در حالی است که برای سالیان متمادی سیاست خارجی ایالات متحده و اتحادیه اروپا در انتقال منابع انرژی حوزه خزر از طریق خطوط انتقال از کنارگذر ایران و روسیه تعریف شده است (Johnston,2010: 2).
اما وابستگی اکثر کشورهای حوزه دریای خزر نیز به خطوط لوله روسیه باعث گردیده است این کشورها بدون رضایت و خواست روسیه نتوانند اقدام به همکاری با کشورهایی مثل ایران در بحث انتقال انرژی نمایند (Smith,2008: 16).
در حال حاضر با وجود مخالفت ایالات متحده و حساسیت روسیه نسبت به منطقه خارج نزدیک، ایران با اتخاذ رویکرد عملگرایی در این حوزه سعی بر متنوع سازی گزینه های اقدام در این زمینه نموده است که یکی از آن موارد سوآپ انرژی و مبادله نفت و گاز در مرزهای شمالی با کشورهای ساحلی دریای خزر است.