خلاصة:
بحث اسماء و صفات الهی از دیرباز تاکنون مورد توجه متکلمان و مفسران بوده است. در قرآن، این اسماء بسیار فراوان دیده میشود و بسیاری از آیات آن، به یک یا دو اسم خداوند ختم شدهاند. این مقاله درصدد است تا با روش کتابخانهای و با نگرشی توصیفیـ تحلیلی و با تکیه بر منابع تفسیری فریقین، ارتباط میان اسماء مذکور در پایان آیات را، با محتوای آیات در سورة آلعمران مورد ارزیابی قرار دهد. از این رو، اسماء مزبور با استناد به کتاب «رسائل توحیدی علامه طباطبائی» پیکربندی شده است و با تقسیمبندی آنها به دو دستة اصلی و فرعی، آیات مربوط به هر یک، ذیل آن ذکر و بررسی شده است. رهیافت اساسی این پژوهش آن است که با توجه به اتفاق اساطین علوم قرآن، مبنی بر توقیفی بودن چینش کلمات در قالب آیات، ارتباط وثیقی میان این اسماء با محتوای آیات وجود دارد و انحاء ارتباطی میان آنها به چند صورت نمود یافته است که عبارتند از: ارتباط با آیة خود، پیوند با دو آیۀ قبل و بعد، و ارتباط با محتوای کلی چند آیه و یا معنای کلیدی سوره. در پیوند اسماء با آیۀ خود و با دو آیۀ قبل و بعد، سه وجه ارتباطی پیوند با صدر، میانه و ذیل آیات برقرار است و در 2 مورد اخیر، یعنی پیوند با محتوای کلی چند آیه، یا معنای کلیدی سوره، مهمترین مسئلة دینی، یعنی نفی الوهیت از غیر خداوند در سورة آلعمران مطرح شده است و پیوند این مسئله با اسماء فرد مذکور در پایان آیات، در اسم علیم منحصر میشود.
ملخص الجهاز:
در پیوند اسماء با آیۀ خود و با دو آیۀ قبل و بعد، سه وجه ارتبـاطی پیونـد بـا صـدر، میانـه و ذیـل آیـات برقرار است و در ٢ مورد اخیر، یعنی پیوند با محتوای کلی چند آیه ، یا معنای کلیدی سوره ، مهم ترین مسئلۀ دینی، یعنی نفی الوهیت از غیر خداوند در سورة آل عمران مطرح شده است و پیوند این مسـئله با اسماء فرد مذکور در پایان آیات ، در اسم علیم منحصر میشود.
الف ) موضوع مرتبط و نحوة ارتباط چنان که از اقوال مفسران پیداست ، اسم مزبور با مباهله و مسئلۀ نفی تثلیث ارتباط دارد؛ یعنی پیوند آن با مضمون هر سه آیۀ مذکور برقرار است و معنا چنین است : «اگر آنان به سبب اعتقاد به تثلیـث ، از توصـیف خـدا بـه وحـدانت ، عـزت ، قــدرت و...
ج ) تأثیر نحو در ارتباط میان اسم و آیه بعضی از مفسران جملۀ إن الله علیم بذات الصدور را با توجه به نقـش نحـوی مقول قول یا خارج از مقول قول بودن آن ، به دو وجه معنا کرده اند که در هر یـک از ایـن دو صورت ، ارتباط معنایی اسم علیم با آیه متفاوت میشود: «اگر داخل در جملۀ مقول قول باشد، معنای آن چنین است : بگو حـق تعـالی به آنچه پنهان تر از مخفیات شما که گزیدن سر انگشتان به سـبب فزونـی غـیظ و غضب باشد، داناست و آن علم الهی اسـت بـه سـرایر و ضـمایر فاسـده و عقایـد رذیلۀ شما.