خلاصة:
سورة مطففین از جملة سورههایی است که عالمان علوم قرآن و مفسران دربارة زمان نزول و مکی یا مدنی بودن آن اختلاف کردهاند. اختلافات در این باب، از مطالب سوره و روایات ترتیب نزول تأثیر پذیرفته است. از این رو، بیشتر روایات ترتیب نزول به نزول سوره در مکه دلالت دارند. در این میان، قول مشهور مفسران، مکی بودن را نشان میدهد، چنانکه برخی روایات سبب نزول، بر مدنی بودن تأکید میکنند که این روایات قابل نقد و خدشه هستند. از سوی دیگر، ضوابط و خصائص سورههای مکی و مدنی نیز بیشتر مکی بودن سوره را نشان میدهند. به هر حال، در مقالة حاضر با جمع گردآوری روایات و اقوال گوناگون و آنگاه تحلیل و نقد آنها مکی بودن سورة مطففین را تشدید کرده و به تاریخگذاری صحیح آن پرداخته شده است و از این رو، با توجه به قراین و ادلة متقنی که در بحث حاضر بدان پرداختهایم، این سوره در سال آخر بعثت، قبل از هجرت پیامبر(ص) به عنوان آخرین سوره در مکه پس از سورة عنکبوت نازل گردیده است و فایده مکی دانستن سوره، ما را با مخاطبان آن آشنا میکند که کفار و مشرکان مکه هستند یا مسلمانان مدینه که در فهم ما از آیات و شناخت دوست و دشمن بسیار مؤثر خواهد بود.
ملخص الجهاز:
به هـر حـال ، در مقالـۀ حاضر با جمع گردآوری روایات و اقوال گونـاگون و آنگـاه تحلیـل و نقـد آنهـا مکـی بـودن سـورة مطففین را تشدید کرده و به تاریخ گذاری صحیح آن پرداخته شـده اسـت و از ایـن رو، بـا توجـه بـه قراین و ادلۀ متقنی که در بحث حاضر بدان پرداخته ایم ، این سوره در سال آخر بعثت ، قبل از هجرت پیامبر(ص ) به عنوان آخرین سوره در مکه پس از سورة عنکبـوت نـازل گردیـده اسـت و فایـده مکـی دانستن سوره ، ما را با مخاطبان آن آشنا میکند که کفار و مشرکان مکه هستند یا مسلمانان مدینه که در فهم ما از آیات و شناخت دوست و دشمن بسیار مؤثر خواهد بود.
١ـ١) گزارش اختلافی بودن سوره برخی افراد این سوره را در شمار سور اختلافـی آورده انـد؛ مـثلا زرکشـی، سـیوطی و ابن حصار در سرودة خود و آیت الله معرفت که گفته اند: «این سوره یک سورة اختلافـی از نظر مکان و زمان نزول است » (ر.
این روایت که از سـوی علـیبـن حسـین بـن واقـد، از پـدرش از یزیـد نحوی از عکرمه و حسن بصری نقل شده است و حاکی از مدنی بـودن سـوره اسـت ، ایـن روایت با روایت حسین بن واقد از طریق علیبن حسین بن واقد و نیز دیگر روایات صـحیح در این باب که از صحابی همچون ابن عباس به طریق عطاء که بر مکی بودن سوره دلالـت دارد، در تعارض است و شواهد نشان میدهد که این روایت مکی بودن از امام سجاد(ع ) یا یزید نحوی از عکرمه و حسن بصری نقل شده باشد؛ زیرا محتـوا یکـی اسـت ، امـا در ایـن روایت سورة مطففین مکی تلقی شده است (ر.