خلاصة:
«اقتباس» یکی از اشکال بهکارگیری و تبلور آیات قرآن کریم در کلام معصومان(ع)میباشد. مقالة حاضر با هدف بررسی گونههای اقتباس و انگیزة بهکارگیری آن در کلام امام رضا(ع) به رشتة تحریر درآمده است. با توجه به اینکه قرآن کریم منزلت و مکانتی خاص نزد مسلمانان دارد و بهترین منبع و سرچشمهای است که ائمه(ع) مضامین عالی و بلند خود را از آن میگیرند، امام رضا(ع) نیز در حدیث امامت به طور فراوان از آیات قرآن بهره گرفته است و با این اثرپذیری به بیان دقیق ابعاد و زوایای گوناگون امامت و مسائل مربوط به آن پرداخته است. در این مقاله، ابتدا مفهوم اقتباس و انگیزههای آن توضیح داده میشود، سپس به بررسی این عنصر ادبی در خطبه پرداخته میشود. دراین حدیث شریف، گونههایی از اقتباس قرآنی، ازجمله اقتباس کامل، جزئی، متغیر، اشارهای و استنباطی ملاحظه میشود که امام(ع) هر یک از این گونهها را با انگیزه و هدفی خاص به کار برده است که در این نوشتار تلاش میشود این اقتباسها با رویکردی تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد.
ملخص الجهاز:
با توجه به اینکه قرآن کریم منزلت (ع )و مکانتی خاص نزد مسلمانان دارد و بهتـرین منبـع و سرچشـمه ای اسـت کـه ائمـه مضامین عالی و بلند خود را از آن میگیرند، امام رضا(ع ) نیز در حدیث امامـت بـه طـور فراوان از آیات قرآن بهره گرفته است و با این اثرپذیری به بیـان دقیـق ابعـاد و زوایـای گوناگون امامت و مسائل مربوط به آن پرداخته است .
لذا سؤال اساسی مطرح در این مقاله آن است کـه در حـدیث امام رضا(ع )کدام گونۀ اقتباس به کار رفته و انگیزه ها و اهداف آن چیست ؟ یکی از پژوهش هایی که پیرامـون اقتبـاس قرآنـی در روایـات انجـام گرفتـه اسـت ، مقالـۀ «اقتباس های قرآنی در نهج البلاغه » از حمید عباس زاده در فصلنامۀ مطالعات تفسـیری (سـال اول ، شمارة ١، بهار ١٣٨٩) است .
٢ـ ٢) گروهی دیگر اقتباس را به دو نوع تقسیم مینمایند و اساس این نوع تقسیم ، تغییـر یـا نبود تغییری است که در معنای عبارات اقتباس شده انجام میشودکه بر این اسـاس بـه دو گونه تقسیم میشود: الف ) آنچه اقتباس شده ، از معنای اصلی خود تغییر داده نشـود؛ ماننـد: «یـاقوم ، اصـبروا علـی المحرمات ، و صابروا علی المفترضات ، و راقبوا بالمراقبات ، واتقوا الله فی الخلوات ترفع لکـم الدرجات » (احمدنگری، ١٤٢١ق .
٢ـ در اقتباس هایی که امام رضا(ع ) از آیات قرآن انجام داده انـد، در برخـی، آیـات قـرآن بـدون تغییر اقتباس شده است .