خلاصة:
شورای برنامهریزی آموزش عالی برای تغییر در برنامههای رشته زبان و ادبیات فارسی، مهارتهایی از قبیل فرهنگنویسی را جزو برنامههای مصوب قرار داده و سرفصلها و منابعی را برای آن ذکر کرده است. نویسندگان این گفتار ضمن پذیرفتن این ضرورت و تاکید بر لزوم آموزش چنین مهارتی، به نقد این سرفصلها و منابع میپردازند و پس از توصیفی کلی از این فن و دانشهای پیشنیاز آن، پیشنهادهایی را برای بهترشدن کیفیت آن ارائه میدهند. در این مقاله ضمن بررسی اجزاء مندرج در سرفصل مصوب «کارگاه فرهنگنویسی» و بیان کاستیهای آن، درسنامهای مناسب تهیه شده و سپس تمرینات گروهی و کارگروهی ارائه شده است. همچنین براساس دو شیوة مرسوم فرهنگنویسی در بخش فرهنگنویسی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و نیز موسسة لغتنامة دهخدا، دو روش برای تمرین و بهکارگیری آموختههای دانشجویان پیشنهاد شده است به این امید که سبب بهترشدن کیفیت آموزش زبان فارسی شود.
ملخص الجهاز:
"در مقدمة دو فرهنگ برهان قاطع و نیز لغتنامة دهخدا مباحثی کلی دربارة سیر زبان فارسی از پیش از اسلام تاکنون و مسائل آن بیان شده است و هیچ مطلبی دربارةروش فرهنگنویسی، دایرۀالمعارفنگاری یا تراجمپژوهی و اطلاعات کاربردی مبتنی بر روشهای تألیف اینگونه آثار برای فردی که در این راه قدم میگذارد، وجود ندارد.
بهتر آن است که کارگاه فرهنگنویسی در نیمسال هشتم دورة کارشناسی ارائه شود؛ زیرا در این زمان علاوهبر آنکه دانشجو دیدی کلی از سیر تطور زبان فارسی دارد، با مرجعشناسی و روش تحقیق، بلاغت، دستور زبان و سبکشناسی - که مقدمه و پیشنیاز فرهنگنویسی هستند - نیز آشنا شده است و توان بهرهگیری از آموختههای خود را ضمن فعالیت خواهد داشت.
دربارۀ اصول فرهنگنویسی - بهویژه بر پایۀ علم زبانشناسی - مقالات و کتابهای بسیاری میتوان نوشت و در هر کدام یک یا چند جنبه از فرهنگنویسی را جای داد؛ اما برای نوشتن یک طرح درسی بهمثابة مقدمه، باید در نظر داشت که دانشجو یا کارآموز برای موفقیت در این حیطه نیازمند شم زبانی قوی، تسلط به متون کهن و نو - به فراخور نوع فرهنگ - و درک معنایی بالاست.
برای تمرین این روش، بهتر است دانشجویان کلاس به گروههای چندنفره تقسیم شوند و هر یک از افراد گروه وظیفة تدوین یک مدخل را بهعهده بگیرد؛ همچنین اطلاعات مورد نیاز خود را از فرهنگهای سخن، فرهنگ عامیانه، فرهنگ کوچه، فرهنگ جهانگیری، برهان قاطع، فرهنگ جامع ضربالمثلهای فارسی، امثالوحکم و چند فرهنگ عربی - فارسی بهدست آورد و از ده متن منتخب از متون درجه اول فارسی - پنج متن نظم و پنج متن نثر - شواهد مربوط به مدخل خود را استخراج کند."