خلاصة:
یکی از مسائل مشترکی که در حوزهی عرفان غربی و اسلامی وجود دارد،سلوک عرفانی عارف، مراقبه، شرایط و لوازم آن است که متأله و عرفانپژوه انگلیسیتبار، خانم اولین آندرهیل نیز بهطورتخصصی به تبیین و بررسی آن پرداخته است. ملاصدرای شیرازی نیز از این مهم غفلت نورزیده است. آثار وی مشحون است از مواردی که بهطورخاص به مسألهی مراقبه پرداخته است؛ چنانچه میتوان گفت ویژگی خاص عرفان صدرایی مبتنی بر مراقبه است. آندرهیل و ملاصدرا هر دو به شیوهی خاص خودشان به این مهم پرداختهاند. هر دو با رویکرد مشترک به سهساحتی بودن نفس انسان، به تقدم و تفوق یکی بر دیگری توجه داشتهاند. آندرهیل با مقدمدانستن احساس بر عقل و اراده، مراقبه را مبتنی بر پرورش حس عمیقی میداند که عارف را دمبهدم به مراحل عمیقتر آگاهی سوق داده تا به مرحلهی نهایی آن که «نگریستن در ابدیت» و «اتحاد با حقیقت متعالی» است، نایل شود. ملاصدرا نیز با مقدمداشتن معرفت و بینش بر دو ساحت دیگر، به ذومرتبهبودن و تدریجیبودن مراقبه تأکید داشته و غایت مراقبه را تجمیع قوای نفس برای اتحاد با عقل فعال میپندارد. وجه شباهتهایی میان این دو متفکر وجود دارد؛ ازجمله اهمیت به کشف مخلوقات در طبیعت، تمرکز نفس، تدریجیبودن مراقبه، ذکر در مراقبه. همچنین اختلاف دو رأی، در ساحات نفس، توجه به جایگاه عقل نظری نزد ملاصدرا و بیاعتباردانستن آن نزد آندرهیل و نحوهی ورود به مراقبه را نیز جزء وجه اختلافها میتوان عنوان کرد.
ملخص الجهاز:
"گویی آندرهیل با تمرکز بر روی احساس، ما را مجاز می دارد که بتـوانیم بـدون تفکـر نیز وارد مسیر مراقبه شویم و در مسیر نیز بدون تفکـر بـه راه ادامـه دهـیم ؛ درصـورتی کـه مهم ترین مواردی که ملاصدرا در اصل جریان مراقبـه آن را قابـل توجـه مـی دانـد، شـروع و سرانجام مراقبه به واسطه ی معرفت و بینش است ؛ ازاین رو، معرفـت بـه حقـایق علـوم را بـر ریاضت نفس مقدم می دارد، امری که کمتر در آرای آندرهیل به چشم می خـورد و بـه نظـر می رسد که در این صورت، مراقبه ، تنها منحصر به افرادی گردد که اصالتی برای عقـل قائـل نیستند و تنها به حس خویش اعتماد می کنند یا افرادی که به طورذاتی در جریـان کـشف و شهود قرار می گیرند؛ درحالی که ملاصدرا اثر این نوع مراقبه را که آنـدرهیل معتبـر قلمـداد می کند، به مجانین و دیوانه های ادواری و کاهنان نیز نسبت می دهد و معتقد است این نـوع آدگیادهی شندسهبکت ه بآه نا ان وازر آنایپنیددها،خدبررممجی اندیهن ندو دیوهامنه انهاطیوردکواه ر آینانو کگافهتنه اانند،یازتفارق می ادفتهدـ."