خلاصة:
شاهنامه فردوسی با روایت گذشته ایرانیان بخش زیادی از عناصر هویت ایرانی را به زمان حال انتقال داده است. در این نوشتار به منظور شناخت هویت ایرانی و تقابل آن با غیرایرانی و بستر زمانی و مکانی به وجود آورنده شاهنامه، از روش تحلیل گفتمان انتقادی استفاده شده است. نتایج واکاوی متن داستان سیاوش نشان می دهد گفتمان هویت ایرانی به واسطه تقابل با گفتمان هویت انیرانی شکل گرفته و در هر دو گفتمان، بعد سیاسی هویت از اهمیت بیشتری برخوردار است. فردوسی نهاد سیاسی را نگهبان آزادی و استقلال ایران زمین می داند. درواقع، او با توجه به شرایط زمان خویش و غلبه عرب ها بر ایران، ایده سیاسی خود را در قالب شاه آرمانی بیان کرده است. شاه آرمانی با ویژگی های فر ایزدی، داد و خرد دال مرکزی گفتمان هویت ایرانی بوده است و درمقابل، از شاه انیرانی به عنوان دال مرکزی هویت انیرانی که فاقد فره ایزدی داد و خرد است، مشروعیت زدایی شده است.
ملخص الجهاز:
البته ، در تحلیل برخی آثار ادبی، مشابه تحقیق حاضر، از روش تحلیل گفتمـان بهـره گرفتـه شده است ؛ ازجمله : «تحلیل گفتمان غالـب در رمـان سووشـون سـیمین دانشـور» از قبـادی و همکارانش (١٣٨٨)، «تحلیل گفتمان شعر پیغام ماهیهای سهراب سپهری» از فرهنگی (١٣٨٥)، 147 تحلیل گفتمانی و متنی غزلیات عاشقانۀ سعدی از شهبازی (١٣٨٧)، تحلیل مثنوی معنوی مولانـا در دو سطح داستانی و غیرداستانی از حق شناس (١٣٨٦) و ساخت گفتمـانی و متنـی رباعیـا خیام و منظومۀ انگلیسی فیتز جرالد از یارمحمدی (١٣٨٣).
در داستان سیاوش ، واژه ها و عبارت هایی که برای مؤلفه های هویت ایرانی به کار رفتـه ، هویـت ایرانی را برجسته کرده است .
در این داستان برای برتر نشان دادن ایرانیان ، توصیف های مثبتی از آن ها (استفاده از واژه هایی مانند شهریار جهان و شاه جهان ) گاه از زبان انیرانیان (مانند سوداوه ، پیـران ، کرسـیوز و افراسـیاب ) بیان شده که گویای برتری دادن شاه ایران به پادشاهان دیگر و حتی بـرتـر دانسـتن او از شـاه انیرانی است .
برای نمونه ، افراسیاب ، شاه توران ، با دیدن سیاوش لب به تمجید او میگشـاید و او را در گیتی بیهمتا میداند: به روی سیاوش نگه کرد و گفت که این را به گیتی ندانیم جفت (ب ١٢٩٥) نه زین گونه مردم بود در جهان چنین روی و بالا و فر و مهان (ب ١٢٩٦) استعاره ابزار دیگری است که فردوسی به وسیلۀ آن به برجسته سازی هویت ایرانی پرداختـه است .
در داستان سیاوش ، فردوسی اغلب هویت ایرانی را بـا اسـتعاره هـای دارای بـار معنـایی 152 مثبت برجسته کرده است .
Key Concepts: Iranian Identity, Aniranian Identity, Critical Discourse Analysis 4 Associate Professor, Department of Sociology, Ferdowsi University of Mashhad, Corresponding Author: yousofi@um.