خلاصة:
ﻣﺤﺮاب از ﻧﻮآوری ﻫﺎی ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﻌﻤﺎری اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺸﺎء آن ﻫﻨﻮز ﻣﻮرد ﮔﻔﺘﮕﻮﺳﺖ. اوﻟﯿﻦ ﻣﺤﺮاب در ﺳﺎل 24 ﻫﺠﺮی ﯾﻌﻨﯽ درﺳﺖ در زﻣﺎن ﻋﺜﻤﺎن و دوﻣﯿﻦ ﻣﺤﺮاب در زﻣﺎن ﻋﻤﺮوﻋﺎص در ﺳﺎل 53 ﻫﺠﺮی در ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ. ﻃﺮح اﺻﻠﯽ ﻣﺤﺮاب ﮐﻪ از ﻗﺮن ﺳﻮم ﻫﺠﺮی ﺑﻪ ﺑﻌﺪ راﯾﺞ ﺷﺪ (ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ) در ﺗﻤﺎم ادوار ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺰﯾﯿﻨﯽ ﺗﺤﻮل ﯾﺎﻓﺖ. در ﻃﻮل دوره ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﺮاب ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺰﯾﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻣﺤﺮاﺑﻬﺎی ﮔﭽﺒﺮی ﺷﺪه ﺑﺎ ﻧﻘﻮش ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ، اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻔﺎﻟﻬﺎی ﻟﻌﺎﺑﺪار، ﮐﺎﺷﯽ، آﺟﺮ ﮐﺎری، زﻣﯿﻨﻪ ای ﺳﺎده از ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ، از ﺷﯿﻮه ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺗﺰﯾﯿﻦ ﻣﺤﺮاب ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد. در دوره اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ در ﻣﻌﻤﺎری ﻣﺴﺎﺟﺪ، ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﻣﺤﺮاب ﺗﻐﯿﯿﺮات ﭼﺸﻤﮕﯿﺮی اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد. ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﮐﻪ از اﯾﻦ دوره ﺳﯽ وﯾﮏ ﻣﺤﺮاب در اﯾﺮان ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ، ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ در ﻣﻮزه ﻫﺎ ﻧﮕﻬﺪاری ﻣﯽﺷﻮد. ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ در دورة اﯾﻠﺨﺎﻧﯽ و ﻣﺤﺮاﺑﻬﺎی زﯾﺒﺎ و ﻧﻔﯿﺲ ﮔﭽﺒﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﻣﺤﺮاب ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺮﻧﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎل 731 ﻫـ. ق، ﺑﺎ اﻣﻀﺎی ﻋﻤﻞ اﻟﻌﺒﺪ اﻟﻔﻘﯿﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﻨﺪ ﮔﯿﺮ ﺗﺒﺮﯾﺰی و و ﻣﺤﺮاﺑﻬﺎی ﭘﺮﮐﺎر و ﻇﺮﯾﻒ ﮐﺎﺷﯽ زرﯾﻦ ﻓﺎم ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﻣﺤﺮاب اﻣﺎﻣﺰاده ﯾﺤﯿﯽ وراﻣﯿﻦ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎل 663 ﻫـ ق ﺑﺎ اﻣﻀﺎی ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻫﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ وﺑﺎ ﻧﻘﻮش ﭘﺮ ﮐﺎر اﺳﻠﯿﻤﯽ و ﻃﻮﻣﺎری و ﮐﺘﺒﯿﻪ ﻧﮕﺎری ﻫﺎی ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه ﮐﺘﯿﺒﻪ ﻫﺎی ﻗﺮآﻧﯽ ﺗﺰﺋﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد.
ملخص الجهاز:
ق ، با امضاي عمل العبد الفقير نظام بند گير تبريزي و و محرابهاي پرکار و ظريف کاشي زرين فام مانند؛ محراب امامزاده يحيي ورامين متعلق به سال ٦٦٣ هـ ق با امضاي علي بن محمد بن ابي طاهر ساخته وبا نقوش پر کار اسليمي و طوماري و کتبيه نگاري هاي برجسته به ويژه کتيبه هاي قرآني تزئين مي شود.
آرايه اي است قائم به ذات ، با پشتوانه بصري قوي که با سادگي ابتدايي و هماهنگي چشم نواز ساختمان را از بند تزئينات پيچيده و رمز آلود جدا ساخته ، نوعي رهايي و آزادي درترکيب تزئنيات بنا به وجود مي آورد، علت اصلي ايجاد توپي هاي گچي علاوه بر مباحث زيبا شناختي اعتماد معماران و اساتيد زمان صفويه به پاتين روي آجرها که ماده سخت نگهدارندة بدنۀ آجري و عدم تراش اين پاتين و کاربرد بند کشي هاي گچي به خاطر پوشاندن عيوب آجرها و جلوگيري از همان تراش در از بين بردن پاتين آجر است .
٤. بررسي محراب در دورة ايلخاني محراب هاي موجود از چندين نوع تزئين ساخته شده اند که عبارتند از: گچ با نقوش برجسته ، گچ با سطوح صاف و ترکيب با مقرنسکاري، کاشي داراي لعاب درخشان ، و کاشيکاري، روکار ابنييۀ دورة اسلامي در ايران از سه نوع ميباشد: طرح آجري، طرح گچ و سفال لعابي و از حيث زمان است عمال هر يک از آنها با دو نوع ديگر مصادف شده است .
ترکيب اساسي محراب ، يعني طاق نوک تيز که روي ستون هاي کوچک تر قرار دارد و فضاي فرو رفته اي را در برگرفته و از سه سمت گرداگرد آن را دو بند يا بيشتر که با کتيبه ها تزئين شده است ، قبل از آغاز دورة سلجوقي مستقر و مرسوم شده بود (ويلبر، ١٣٤٦).