خلاصة:
در ادبیات ملتهای گوناگون، همواره تماشاگر همانندیها و همسانیها هستیم. این پدیده، گاه درشمار توارد
است و گاه به قصد تقلید یا حتی سرقت صورت میگیرد. در هر صورت، طبیعی است که همسایگی، هم آمیختگی و شاید همخوانی ادب پارسی و عربی به گسترشیافتن این موضوع دامن بزند. در جستار پیشروی، دو گزارش کمابیش یکسان از دو قصیده را بررسی کردهایم: یکی مربوط به ادبیات عربی در سدة دوم هجری قمری و دیگری مربوط به ادبیات پارسی در سدة سوم هجری قمری. طبق این دو گزارش، هارونالرشید و امیر نصر سامانی که مدتی ترک وطن کرده بودند، پساز شنیدن چکامههایی که رودکی و منصور نمرّی سرودند، شتابان به موطنهای نامیده ایم. در » یاد بغداد « معروف است و قصیدة نمرّی را » بوی جوی مولیان « خود بازگشتند. قصیدة رودکی به این مقاله، پساز ذکر هردو گزارش، به همسنجی شکلی و محتوایی دو قصیده، اثرپذیری احتمالی یک راوی از راوی دیگر و نیز عواملی پرداختهایم که سبب شده اند این دو قصیده بر خلیفة عباسی و امیر سامانی اثر بگذارند. با توجه به آنچه برخی سخنسنجان دربارة بی اعتمادی به راستی روایتگری عروضی سمرقندی گفتهاند، میتوان ادعا کرد وی ماجرای رودکی و امیر نصر سامانی را براساس داستان هارون الرشید و منصور نمرّی ساخته و پرداخته است.
ملخص الجهاز:
با توجه به آنچه برخي سخن سنجان دربارة بياعتمادي به راستي روايتگري عروضي سمرقندي گفته اند، ميتوان ادعا کرد وي ماجراي رودکي و امير نصر ساماني را براساس داستان هارون الرشيد و منصور نمري ساخته و پرداخته است .
دربارة چکامۀ رودکي که به «بوي موي جوليان » شهره است ، بسيار سخن گفته شده و حتي برخي در اصل تاريخي آن شک کرده اند؛ اما از ماجراي شعر منصور نمري در وصف بغداد- که در اينجا آن را «ياد بغداد» ناميده ايم - و تحريک هارون الرشيد براي بازگشت بدانجا کمتر سخن گفته شده است .
روايتي از اين ماجرا دربارة سفر هارون الرشيد، خليفۀ نام آور و نيمه افسانه اي (با توجه به داستان هايي که دربارة او به ويژه در هزار و يک شب گفته شده است ) از بغداد به شهر خوش آب وهواي رقه وجود دارد که سرايندة همنشين او، منصور نمري با سرودن چکامه اي در وصف بغداد و زيباييهاي طبيعي و تمدني آنجا خليفه را پس از چندين سال اقامت در رقه ، به بازگشتن به بغداد تشويق کرد.
ه ) اختلاف در توصيف هاي دو قصيده : رودکي در «بوي جوي موليان »، وصف طبيعت را با ستايش درآميخته است ؛ يعني هم از صفات بخارا سخن گفته (بيت هاي اول تا سوم ) و هم از ويژگيهاي امير ساماني (بيت هاي چهارم ، پنجم و ششم )؛ درحالي که نمري در قصيدة خود، تنها بغداد را توصيف کرده و هيچ گونه ستايشي از هارون الرشيد نياورده است ؛ بنابراين ، شعر نمري درشمار سروده هايي قرار ميگيرد که در ادبيات عرب از سدة دوم هجري قمري به بعد دربارة برخي شهرها فراوان گفته ميشد.