خلاصة:
میرزا علی خان مقدم مراغه ای، از امرای دربار محمد شاه و ناصرالدین شاه، ملقب به حاجب الدوله، ضیاءالملک، صنیع الدوله و اعتمادالسلطنه، در طول حیات خود مشاغلی چون فراش باشی، حکومت خوزستان و لرستان، وزارت عدلیه و وزارت وظایف و اوقاف را بر عهده داشت. میرزا علی خان اگرچه به سبب مشارکت در قتل میرزا تقی خان امیرکبیر خوش نام نیست، اما اقدامات عمرانی وی چشمگیر بوده است. او دستی هم در تالیف داشت و آثاری همچون سفرنامه حج / مکه و کتابچه تشریفات از او بر جای مانده است. از آنجا که در باره تشریفات، آداب استقبال و نحوه پذیرایی از هیات های دیپلماتیک در منابع عصر قاجار اطلاعات و آگاهی های موجود اندک و پراکنده است، کتابچه تشریفات از مآخذ سودمند در این باب به شمار می رود. در مقاله حاضر نخست به شرح حال وی و سپس کتابچه تشریفات پرداخته خواهد شد.
Mirza Ali Khan Mughaddam Maragha-iy was among the high ranking officials in the royal court of Mohammad Shah and Naser ul-din Shah where he was also known by the titles of Hajib ul Dowleh، Zia’ul Molk، Sani’ul Dowleh and Etemad ul Saltaneh. In his lifetime، he served in Khoozestan and Lorestan States، Ministry of Justice and Ministry of Duties and Endowment. Although in the history of Iran، he is notorious for assassinating Amir Kabir the Chief Minister to Naser ul-din Shah، beside that heinous crime، he performed several construction programs. He was also a writer who wrote a number of books including “Travel Literature of Hajj، Mecca” and “Booklet of Protocol”. Since there is no compiled information about the protocol of receiving and hosting diplomatic corps in sources from Qajar period، therefore، this manuscript booklet of diplomatic protocol is known to be one of the useful sources of reference in this regard. The present paper first gives an account of his biography and later introduces the manuscript booklet of diplomatic protocol.
ملخص الجهاز:
ميرزاعليخان مقدم مراغه اي و کتابچه آداب ديپلماتيک در عصر قاجاريه نادره جلالي١ چکيده ميرزا علي خان مقدم مراغه اي ، از امراي دربار محمـد شـاه و ناصـرالدين شـاه، ملقـب بـه حاجـب الدولـه ، ضياءالملک ، صنيع الدوله و اعتمادالسلطنه ، در طول حيات خود مشاغلي چون فراشباشي ، حکومـت خوزسـتان و لرستان، وزارت عدليه و وزارت وظايف و اوقاف را بر عهده داشت .
از آنجـا کـه در بارة تشريفات، آداب استقبال و نحوة پـذيرايي از هيـأتهـاي ديپلماتيـک در منـابع عصـر قاجـار اطلاعـات و آگاهيهاي موجود اندک و پراکنده است ، کتابچۀ تشريفات از مآخذ سودمند در اين باب بـه شـمار مـيرود.
حاج ميرزا آقاسي در يکي از مراسـلات خـود در همـين ايـام بـا محمد شاه ، در اين باره به وي نوشت : «در باب علي خان ناظر عرض ميشود پـدرش بـه جهـت خلاف با بنده رفت و در مراغه وفات يافت و خودش به واسطه خيانت به مال پادشاه دين پنـاه ـ روحنا فداه ـ رفتار آمد.
چون شماري از طوايف خوزستان و اهالي شوشتر بر اثر ستمگريهاي وي سر به شورش برداشتند، ناگزير مدت چهار ماه در قلعۀ سلاسل اقامت گزيد (چهل سال تاريخ ايران، ١٣٦٨: ٢/ ٤٦-٤٥)، سپس به تهران احضار شـد (اعتمادالسلطنه ، ١٣٥٧: ٢٤٤)، اما نه تنها از اين سمت کنار نرفت ، بلکه لقب صنيع الدوله گرفت و در سلک وزراي دربار و اجزاء دارالشوراي دولتي درآمد.