خلاصة:
"مناظره شمشیر و قلم" یکی از انواع مناظرات خیالی محسوب می شود که توجه صاحبنظران را به خود جلب کرده است." شمشیر و قلم" هرکدام، نماد یکی از عناصر بسیار مهم و حیاتی در تشکیل تمامی حکومت ها به شمار می آیند. "شمشیر" نماد جنگ آوران و نظامیان و "قلم" نماد اندیشمندان و فرهیختگان. در این مقاله به بررسی ساختاری و مضمونی مناظره های شمشیر و قلم در دو زبان فارسی و عربی، نحوه ورود و خروج نویسندگان به مناظره ها، عناصر به کار رفته در این مناظره ها و بیان شباهت ها و تفاوت ها، پرداخته شده است. هدف نویسندگان این مناظره ها علاوه بر مدح و ابراز قدرت نویسندگی، آموزش مسائل دینی، اخلاقی و تاریخی و علمی بوده است. در زبان فارسی، غالبا قلم شروع کننده مناظره است اما در زبان عربی، شمشیر ابتدا مناظره را شروع می کند که این مساله دلیل تاریخی دارد. پایان مناظرهها به صلح ختم شده است و از آنجا که نویسندگان در هر دو زبان از آبشخور اسلام سیراب گشت اند، استفاده از آیات قرآن به وفور مشاهده می شود
ملخص الجهاز:
١-٣- پیشینة پژوهش در باب مناظرٔە شمشیر و قلم، تاکنون کتاب مستقلی به نگارش درنیامدهای ت اما کتابهایی بودهاند که صرفا به گردآوری و ضبط این نوع از مناظره همت گماردهاند که از آن میان ، میتوان به کتابهای زیر در زبان عربی و فارسی اشاره کرد: - المناظرات الخیالیة فی ادب المشرق و المغرب و الندلس، ٢٠٠٨م ، رغداء ماردینی، دمشق: دار الفکر.
ک: یاحقی، ١٣٧١: ٩/ ١١٠ و پورجوادی، ١٣٨٥الف: ٧٩) در ادبیات عرب، آنگونه که دکتر عبدالغفار مکاوی میگوید، تاریخچة این نوع از مناظرات، به عصر سومریان بازمیگردد و از جمله مناظرههای آنان، میتوان به مناظرٔە «چهارپایان و غلت»، «گاو نر و اسب» و «گرگ و روباه» اشاره کرد.
ک: شیخو، ١٩٩٢: ٦/ ٧٠) و ابوالمجد تبریزی، ١٣٨١: ٢٤٠(، نتوانستهاند از ادعای عدالتمحوری خود عدول کنند اما در مورد اینکه چرا پایان مناظرات به صلح انجامیدهای ت، باید گفت: الف: همة مناظرهها در این نوع، چه در زبان فارسی و چه در زبان عربی، در مدح پادشاه سروده شدهاند و از آنجا که اهل شمشیر و اهل قلم، هر دو در خدمت پادشاه هستند و هر دو در ادارٔە امور مملکت مورد نیازند، در پایان چارهای جز صلح ندارند.