خلاصة:
دیدگاه مشهور بین فقیهان و حقوقدانان این است که حق حبس زوجه مطلق است و در ثبوت آن بین ایسار و اعسار زوج تفاوتی نیست، لکن دیدگاه مخالف آنکه حق حبس در فرض اعسار زوج را ساقط میداند نیز در بین فقیهان متأخر طرفداران زیادی دارد. این فقیهان برای اثبات دیدگاه خود به قواعدی همچون لاضرر، نفی عسر و حرج، انصاف، مذاق شریعت و مصلحت فردی و اجتماعی تمسک کردهاند. برخی نیز بین علم و جهل زوجه به اعسار و ایسار زوج به هنگام انعقاد عقد نکاح تفاوت گذاشته و بیان داشتهاند علم و جهل میتواند در اسقاط یا بقای حق حبس مؤثر باشد، این نظر هرچند وجیه است لکن به نظر میرسد علم و جهل بهخودیخود تأثیری در سقوط یا عدم سقوط حق حبس ندارد بلکه میتواند امارهای بر اسقاط ضمنی حق حبس تلقی گردد در این مقاله به تبیین ادله و تقویت دیدگاه فوق پرداختهایم.
ملخص الجهاز:
3. بررسی دیدگاههای موجود در خصوص تأثیر اعسار و تقسیط مهر برحق حبس پرسش اصلی این است که چنانچه توافق اولیه زوجین بر مهر حال بوده است، ولی بعد از عقد و هنگام مطالبه زوجـه، زوج قـادر بـه پرداخـت دفعـی مهـر نباشـد و دادخواست اعسار از پرداخت دفعی مهر را تقدیم دادگاه کند و دادگاه فارغ از رضـایت یا عدم رضایت زوجه، نسبت به تقسیط مهر اقدام کند، آیا میتوان گفت تقسیط مهر چون ناشی از تراضی و توافـق طـرفین نیست، تأثیری در حق حبس نخواهد داشت و حق حبس زوجه کماکان برقرار است؟ یا در فرض اعسار زوج و ناتوانی او نسبت به پرداخت مهریه و تقسیط آن از طرف دادگاه به ویژه با علم زوجه قبل از ازدواج به ناتوانی زوج، می توان حکم به سقوط حق حبس داد؟ اهمیت این بحث از آنجا روشن میشود که امروزه عرف بر تعیـین مهرهـای سنگین قرار گرفته است و عملا در بیشـتر مـوارد حکـم اعسـار زوج و تقسیط مهر صـادر مـی شـود و پرداخت آن زمان زیادی را میطلبد.
(شهید ثانی،1410: 369؛ عاملی کرکی، 1414: 182؛ کاشف الغطاء، 1422: 213؛ وجدانی فخر، 1426: 157؛ سبحانی، بیتا: 205) در رد این دلیل میتوان اینگونه گفت که هرچند نکاح شبیه معاوضه است ولی واقعا معاوضه نیست و تا جایی میتوان احکام معاوضات را در آن جاری دانست که دلیلی بر جریان آن داشته باشیم اما آنگونه که بسیاری از فقیهان بیان کردهاند در خصوص این مسئله ما هیچ روایت خاص یا دلیل معتبری بر جریان حق حبس در نکاح در دست نداریم (بحرانی، 1405: 460؛ عاملی، 1411 : 413؛ سبزواری، 1423: 219) نیز برخی از احکام معاوضات در نکاح جاری نیست که در ذیل به برخی از آنها اشاره میشود: 1- ذکر مهر در عقد واجب نیست در حالی که در عقود معاوضی عوضین باید کاملا معین باشد.