خلاصة:
امروزه نقش هویت در معماری هندسۀ رفتار فردی و اجتماعی برای دانشمندان علوم جغرافیایی و اجتماعی موضوع انکارناپذیری است؛ بنابراین پژوهشهای متعددی برای دستیابی به شیوههایی که بتواند این موضوع را محقق کند در دستور کار محققان قرارگرفته است. معماری رفتار بشری فرایند بسیار پیچیدهای است که برای دستیابی به آن شگردهای گوناگون لازم است. این فرایند یکی از شاخصههای اصلی در هدایت رفتارهای انسان و یا جوامع است و بدون تردید از جمله ابزار و لوازم همگرایی جوامع بشری، هویتبخشیدن به آنها و در نهایت همسویی و همدلی برای تحقق آرمانهای مشترک است. به عبارت دیگر همواره در طول تاریخ، راهبری و معماری رفتاری جوامع بشری در گرو هنر کسانی بوده است که توانستهاند دیگران را با خود همسو و همرفتار کنند.
مبشّران وحی از جمله افرادی بودهاند که در ایجاد هویتهای فردی و جمعی موفقتر از دیگران عمل کردهاند. اگرچه ابزار هویتسازی مبشّران وحی به غیر از مؤلفههای زمان و مکان در عوامل دیگری چون مهندسی نرم رفتار نیز مشاهده میشود، این عوامل بهعنوان یک سیاست راهبردی وابزاری تأثیرگذار در هویتسازی عملکرد آنها بازتاب دارد.
این مقاله که برگرفته از یک طرح مشترک تحقیقی در دانشکدۀ معارف قرآن و عترت و دانشکدۀ علوم جغرافیایی و برنامهریزی دانشگاه اصفهان است با تکیه بر روششناسی تحلیلی سینماتیک سعی در بازشناسی تکنیکهای زمانی و مکانی که مبشّران وحی از آنها استفاده کردهاند، دارد. نتایج برگرفته از این تحقیق نشان میدهد که:
* مبشّران وحی، زمان و مکان را بهعنوان ابزاری راهبردی در هویتسازی جوامع به کار گرفتهاند.
*تقدسبخشی از ویژگیهای بنیادی هویتسازی در تکنیکهای مبشّران وحی است.
ملخص الجهاز:
"به طور کلی شایان ذکر است که هدف غایی و اصلی این مقاله، شناسایی تکنیکها و ترفندهایی که مبشران وحی در ایجاد و گسترش فرهنگ در میان جوامع بشری به کار گرفتهاند و همچنین شناخت جایگاهی که زمان و مکان در این فرایند دارد، است.
ب) الگوی زمانی سوگداشتها اگرچه در تمام نحلهها مراسم سوگداشت وجود دارد و کیفیت محافل سوگداشت در فرهنگ هلال خصیب با تکیه بر رفتارهای خاصی سعی در ایجاد نوعی همبستگی هویتی دارد، شیوۀ برگزاری، محل برگزاری و رفتارهایی که بهعنوان مراسم سوگداشت برگزار میشود، همواره همراه با ویژگیهای خاصی است؛ به گونهای که علقه و وابستگی شرکتکنندگان آن را از سوگداشتهای دیگر متمایز میکند.
اگرچه سابقۀ ایجاد این مکانها نزدیک به چهارصد سال بیشتر در تاریخ اسلام نیست، خاطرۀ بسیار تأثیرگذار واقعۀ کربلا که برای فرزند رسول خدا (ص) در کربلا رخ داد، شوری عاطفی و سیاسی در جوامع شیعی به یادگار نهاد که برای ابراز آن تنها به مقاطع زمانی و ذکر اعلامیۀ موضعگیری فردی و اجتماعی بر ضد آن اکتفا نشد (زیارت وارث و عاشورا)؛ به این ترتیب در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران مکانهایی برای تظاهر رسمی به این واقعه به وجود آمد که در طول ماههای محرم و صفر کانون تجلی بخش عمدهای از واکنشهای مردمی در برابر واقعۀ کربلا تلقی میشود.
به طور کلی نتیجه گرفته میشود که ساختارها و محتوای آموزشی آنها در سیاستهای راهبردی، به ابزار زمان و مکان و تقدسبخشیدن به آن برای دستیابی به هویتی وحیانی معطوف است و بدین طریق کمال استفاده را در ایجاد این خصیصه و مفهوم در مخاطب خود بردهاند."