خلاصة:
جاهلیت اصطلاحی است که در دوران اسلامی، برای شناسایی عصر پیش از اسلام ابداع گردیده است.
درباره ی واژه ی جاهلیت تفسیرهای مختلفی وجود دارد و آن را از منظرها و رویکردهای متفاوتی، می توان
مورد بحث و بررسی قرار داد. جاهلیت مربوط به زمان و مکان خاصی نیست اما از آن جایی که جاهلیت
اصطلاحی قرآنی و دینی است و اشاره به نوعی از ویژگی های اخلاقی و اعتقادی در تاریخ پیش از اسلام
عربستان دارد؛ برخی از مورخین و پژوهشگران این واژه را برای اشاره به جامعه ی عربستان پیش از اسلام
به کار می برند. جاهلیت به معنای نادانی و بی دانشی نیست؛ بلکه به این معناست که مردم پیش از اسلام از مکارم اخلاقی، بهره ای کامل نداشتند و زندگی آن ها در بت پرستی، جنگ های قبیلهای، تکبر و تفاخر،
خرافه گویی و... خلاصه شده بود. با توجه به اهمیت شناخت اخلاق و آداب جاهلی مردم جزیرة العرب قبل از اسلام، جهت درک و تبیین نهضت پیامبر اکرم (ص) در ایجاد تغییر و تحول در ساختارهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جامعه، نگارنده در این مقاله بر آن است با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی برخی رفتارهای جاهلی حاکم بر جزیرة العرب پیش از اسلام بپردازد.
ملخص الجهاز:
"(جواد علی، ج 4، 575 ) به طور نمونه میتوان از چند مفاخره نام برد: الف ) مفاخره در حج این اخلاق به گونه ای در بین آنان رسوخ کرده بود که بعد از بازگشت از سفر حج، مجالس مفاخره در منی تشکیل میدادند و با سرودن اشعار و خطابههایی به حسب و نسب خود افتخار میکردند که قرآن آنها را از این عمل نهی کرد (بقره، 200).
(صادق الرافعی، 1974 : 186) مورخین دربارهی جایگاه و مقام شاعر در جاهلیت نقل نموده اند که اگر در قبیله ای شاعری ظهور مینمود قبایل دیگر به دیدار او آمده و تبریک گفته و به این مناسبت جشن گرفته و پای کوبی مینمودند، شعر و شاعر در آن زمان به قدری حائز اهمیت بودند که آن دو را مقدم بر شمشیر و جنگجو میدانستند و چه بسا ارزش او را بر خطیب و خطابه نیز برتری میدادند؛ چرا که شاعر زبان قبیله بود و در جنگها او بود که دشمن را هجو میکرد و با رجزهایش لشکر را بر میانگیخت و احساسات آنها را به هیجان در میآورد و در نهایت پیروزی را نصیبشان مینمود.
آلوسی در این باره میگوید: «از آنجا که عرب جاهلی تفاخر به حسب و نسب میکرد و قصد داشت تا شرف و آقایی خود را حفظ کند وقتی حوادثی از قبیل غارت و جنگ در بین آنها پدید میآمد آنان محتاجترین افراد به کلماتی بودند تا آنها را نسبت به ثار و انتقام تحریک کند و دور کننده قبیلهشان از ننگ و عار باشد لذا آنها علاوه بر استفاده از شعر، در این باب از خطابه نیز استفاده میکردند»."