خلاصة:
هیدروپلیتیک یکی از گرایشهای جغرافیای سیاسی است که به مطالعۀ نقش آب در رفتارهای سیاسی در مقیاسهای گوناگون میپردازد. ایران از جمله کشورهای است که بهدلیل قرارگرفتن در مناطق خشک و نیمهخشک جهان و پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارشها با کمبود آب روبهرو بوده است. در این میان، حوضۀ آبریز زایندهرود با داشتن بزرگترین رود حوضۀ آبریز مرکزی کشور، تأمینکنندۀ آب بخشی از استانهای اصفهان، چهارمحال بختیاری و یزد است و با داشتن توان بالای کشاورزی و گردشگری و نیز در برگرفتن قطب جمعیتی و صنعتی کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. این عوامل سبب شده است تا نیاز آبی در این حوضۀ بین آبریزنشینان و دیگر بهرهمندان از آن، افزایش یابد تا آنجا که منجر به درگیری و تنش نیز شده است. پژوهش حاضر بر این فرض استوار است که با رشد و گسترش صنعت و سکونتگاهها و همۀ عوامل محدودیتزای منابع آبی، تنشهای برخاسته از کمبود منابع آبی افزایش خواهد یافت. دادهها و اطلاعات مورد نیاز این پژوهش به روش کتابخانهای و میدانی گردآوری شده است. نتایج حاصل گویای آن است که رشد جمعیت و شهرنشینی، رشد صنایع، تغییر اقلیم و ناپایداریهای آن، برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی و کشاورزی سنتی، از مهمترین عوامل محدودکنندۀ آب و بهدنبال آن باعث تنش در این حوضه شده است. از اینرو، سرانۀ آبی زایندهرود کاهش چشمگیری داشته است که بر تشدید کمبود آب میافزاید و این بحران هیدروپلیتیکی میتواند با پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی خود، امنیت ملی را به مخاطره افکند.
ملخص الجهاز:
"نتیجهگیری نتایج این پژوهش گویای آن است که زایندهرود، سرچشمۀ حیات استان اصفهان و استانهای همجوار، با واقعشدن در حوضۀ خشک و کویر مرکزی ایران، از ایام گذشته تا کنون با بهگارگیری سیاستهای آبی، مانند ساخت بندها و تدوین حقآبه و همچنین، در دورههای نزدیکتر ساخت سد و انتقال آب بینحوضهای، نهتنها مشکل آب آن حل نشده، زمینۀ بحرانهای اجتماعی افزون بر درون این حوضه و واحدهای سیاسی آن برای دستیابی به آب، به حوضههای مجاور زایندهرود نیز سرایت کرده است.
پیشنهاد با توجه به تأثیرات و پیامدهای تشدید بحران آب در زایندهرود، نقش و جایگاه سیاستگذاران و برنامهریزان از اهمیت بالایی برخوردار است و در نظر نگرفتن نقش ژئوپلیتیک آن و گرفتن تصمیم نادرستی در این زمینه از سوی مسئولان میتواند زمینهساز تهدید امنیت بخشی از کشور و بهدنبال آن امنیت ملی باشد؛ بنابراین، برای آنکه بتوان از بحران هیدروپلیتیکی زایندهرود جلوگیری کرد و برنامهریزی و سیاستگذاری در این زمینه را بهسمتی برد که هم بتوان عطش آبی آبریزنشیان را برطرف کرد و هم برای پیشرفت منطقه و کشور گام برداشت، رعایت نکات زیر در حوضۀ آبریز زایندهرود لازم بهنظر میرسد: 1- زایندهرود را نباید متعلق به یک استان و یا یک منطقه دانست، در گام اول متعلق به آبریزنشینان و در گام بعدی کشور است، پس باید مدیریت آن را از استانی درآورد و مدیریت حوضهای بر آن حاکم کرد و از تجربیات جهانی در این زمینه استفاده کرد، تا بتوان بر مصارف و منابع آن مدیریتی جامع داشت و با نگاه کلان کشوری بر آن برای بهینهسازی آب برنامهریزی کرد."