خلاصة:
درباره نسبت فقه و اجتماع و مدیریت جامعه، دیدگاه های مختلفی وجود دارد؛ برخی
میان این دو نسبتی نمی بینند، گروهی قائل به نسبت حداقلی بین فقه و اجتماع و
مدیریت جامعه بوده و گروهی فقه را شرط اساسی مدیریت جامعه و حکومت دینی قلمداد
می کنند. بررسی نسبت فقه و اجتماع با دو نگاه قابل بررسی است. نگاهی در قلمرو فقه
موجود و نگاهی دیگر معطوف به فقه مطلوب (فقه حکومتی). در مقاله حاضر تلاش شده
است با نقد دیدگاه های سلبی و حداقلی به اثبات دیدگاه حداکثری پرداخته شود. بدین
منظور با استفاده از تحلیل جامعه شناختی، به تبیین سیر تکاملی فقه شیعی به موازات
انقلاب اسلامی پرداخته و کارآمدی فقه شیعی در قالب فقه حکومتی در بستر انقلاب
اسلامی را اثبات نموده و ضرورت حرکت در مسیر تولید و اشاعه فقه حکومتی، جهت
اثبات کارآمدی دین در مدیریت جامعه را مدلّل کرده است.
ملخص الجهاز:
"همچنین با مطرح شدن شبهات و ابهاماتی فراوان، درباره کارایی و کارآمدی و نیز قلمرو دخالت دین در زندگی انسان، بویژه در بخش اجتماعی و حکومتی آن و نیز رخ نمودن برخی دیدگاههای سکولاریستی، فقه و معارف اسلامی به ناکارآمدی و ناتوانی در عرضه نظامهای مورد نیاز جامعه انسانی و ناکارآیی در مدیریت جامعه، متهم گشته است و ما شاهد تکرار پرسههایی از سنخ پرسة نسبت میان فقه و زندگی اجتماعی هستیم، که آیا فقه، توانایی مدیریت اجتماعی و اداره فرد و جامعه را دارد یا خیر؟ به بیان روشنتر آیا فقه موجود با ماهیت و محتوای فردی و تحول کند و کمحادثه، میتواند به نیازها و پدیدههای متغیر و متنوع جامعه پاسخ گفته، از عهده مدیریت جامعه متحول برآید و اوضاع آن را سامان دهد یا خیر؟ پاسخ به این پرسشها، متفاوت بوده و موجب شده است که برخی از اندیشمندان و فقهای عالیقدر شیعه، با نگاهی جامع و جامعهگرا، در جهت ظهور و تجلی تواناییهای فقه شیعه به تکاپو افتند و طرحی نو دراندازند.
در نقد دیدگاه اول میتوان گفت: در این که برای تعیین نسبت فقه و اجتماع میباید از فقه موجود در مراحل تاریخی آن بهره گرفت و با بررسی احکام، مسائل و موضوعات آن به مطلوب نسبی رسید، تردیدی وجود ندارد؛ اما سخن در این است که آیا به آنچه موجود است، میتوان اکتفا کرد یا خیر؟ به نظر میرسد بررسی فقه موجود برای تعیین نسبت حقیقی فقه با جامعه و مدیریت اجتماعی کافی نباشد، چرا که در صورتی فقه موجود آینه تمامنمای نسبت فقه و اجتماع خواهد بود که تمام ظرفیتهای فقه به فعلیت رسیده و زمینه ظهور و بروز آن در جنبههای مختلف زندگی اجتماعی بشری فراهم آمده باشد."