خلاصة:
وجه التزام یا خسارت قراردادی، که نقش مهمی در تعیین خسارت ناشی از نقض تعهدات در نظامهای
حقوقی جهان دارد، توافقی است که طرفین قراداد توافق می کنند که متعهد در صورت عدم اجرای تعهد یا
تاخیر مبلغ معینی بپردازد. در واقع چنین شرطی سلاحی با دو کارکرد متفاوت برای دو مقطع زمانی مختلف
است؛ در زمان اجرای قرارداد، به عنوان ابزاری برای تضمین اجرای تعهد و تهدید متعهد به ایفای تعهد
عمل میکند و در زمان نقض قرارداد، برای جبران خسارت ناشی از تخلف و مجازات متعهد متخلف به
کار میرود. بارزترین ویژگی وجه التزام در حقوق ایران آن است که با توجه به ماده ٢٣٠ قانون مدنی،
دادگاهها به هیچ وجه حق دخل و تصرف در آن را ندارند، گرچه میزان آن گزاف و غیرمنصفانه باشد. امّا
در حقوق انگلیس، هر گاه میزان وجه التزام گزاف و غیر منصفانه باشد، در آن صورت وصف شرط
کیفری به خود گرفته و باطل میباشد. در چنین مواقعی، زیان دیده فقط استحقاق مطالبه ی زیان واقعی را
خواهد داشت. به نظر می رسد امکان ابطال یا تعدیل وجه التزام غیر منصفانه منطبق با موازین انصاف و
عدالت است، که در این مقاله به آن پرداخته خواهد شد.
ملخص الجهاز:
واژه هايکليدي: وجه التزام ، غيرمنصفانه ، شرط ، خسارت ، نقض قرارداد، تعهد مقدمه در نظام حقوقي ايران ، قانون مدني بر توافق متعاقدين بر خسارت نامي ننهاده است ، اما در برخي ديگر از قوانين از جمله تبصره هاي (٤) و (٥) ماده ٣٤ سابق قانون ثبت ، از واژه «وجه التزام » براي توصيف اين نوع خسارت استفاده شده و جامعه حقوقي ايران نيز با اين عنوان انس گرفته است ، به گونه اي که در نوشته هاي حقوقي «وجه التزام » معادل «خسارت قراردادي» محسوب ميشود.
به هر حال ، با توجه به نص صريح ماده ٢٣٠ در وضعيت فعلي امکان تعديل خسارت قراردادي يا وجه التزام در حقوق ايران تقريبا منتفي است ، ولي اين بدان معنا نيست که هيچ کنترلي نمي توان بر آن داشت ، بلکه به نظر ميآيد هرگاه ميزان خسارت قراردادي غيرواقعي و غيرمنصفانه باشد، به استناد نظم عمومي ميتوان حکم به بطلان آن داد.
). ٢- حدود اعتبار وجه التزام غيرمنصفانه در قالب شرط کيفري با توجه به اين که بررسي ميزان اعتبار وجه التزام غيرمنصفانه ، که در حقوق قراردادها در قالب شرط کيفري نمود پيدا کرده است و تشخيص آن از وجه التزام واقعي (خسارت تقويم شده ) موضوع مهمي ميباشد، لذا لازم است به صورت جداگانه در نظام حقوقي انگليس و ايران مورد مطالعه و بررسي قرار گيرد.
١-٣- آثار وجه التزام غيرمنصفانه در حقوق انگليس تصور کلي بر اين است که توصيف يک شرط به عنوان مجازات در حقوق انگليس موجب ميشود که شرط به طور کامل غير قابل اجرا باشد و طلبکار ناچار است براي جبران زيان واقعي خود به مطالبه خسارت غيرمقطوع مطابق قواعد عمومي روي آورد.