خلاصة:
قرآن کریم درباره وجود خداوند، تنها ادعا نکرده است، بلکه مدعیاتش را با استدلال وبرهان همراه ساخته است. یکی از برهان هایی که در قرآن کریم تقریرهای مختلفی از آن ارائه شده، برهان امکان فقری است. این برهان از جمله برهان های دقیق در اثبات وجود خداوند است که بر اساس آن از راه ثبوت فقر ذاتی و وجودی موجودات غیر خداوند و نیازمندی ذاتی آنها به وجود آفریننده ای ذاتا بی نیاز، وجود خداوند اثبات می شود. در قرآن کریم حداقل پنج تقریر برای این برهان ارائه شده است: تقریر آیه و نشانه بودن مخلوقات، فقر ذاتی مخلوقات، هلاکت و فنای مخلوقات، حیات و قیومیت باری تعالی و انتساب افعال به خداوند. در این مقاله با کمک آیات متعدد قرآنی این تقریرها بازگو شده اند.
The Holy Qur’ān has not merely claimed about the existence of God; rather، it has accompanied its claims with reasoning and argument. One of the arguments of which different versions have been presented in the Holy Qur’ān is the argument of the “possibility in the sense of need” (imkān-i faqrī). This argument is among the accurate arguments on proving the existence of God، according to which the existence of God is proved by way of proving the essential and existential poverty of beings other than God and their essential need for the existence of an essentially self-sufficient Creator. At least five versions have been presented in the Holy Qur’ān for this argument: the versions concerning the creatures to be regarded as signs، the essential poverty of creatures، perishing and annihilation of creatures، vitality and self-subsistence of the Most Exalted Creator، and attribution of actions to God. These versions are reappraised in this article with the help of various Qur’ānic verses.
ملخص الجهاز:
در قرآن کریم حداقل پنج تقریر برای این برهان ارائه شده است: تقریر آیه و نشانه بودن مخلوقات، فقر ذاتی مخلوقات، هلاکت و فنای مخلوقات، حیات و قیومیت باریتعالی و انتساب افعال به خداوند.
البته در این موضوع که آیا قرآن لازم است تا برای مدعیات خود دلیل بیاورد و یا اگر چنین لزومی وجود دارد میبایست این ادله از سنخ دلائل و استدلالهای رایج در عرف کلام و فلسفه باشد، جای سخن وجود دارد؛ اما این نکته را نمیتوان انکار کرد که رویکرد قرآن کریم در طرح مباحث و نیز بیان ادعاها، رویکرد اقناع مخاطب است.
الف_ آیه و نشانه بودن موجودات برای خداوند یکی از برآیندهای امکان فقری این است که موجودات ممکن که احتیاج و نیازمندی عین ذات آنهاست، همواره این نیازمندی را بازگو میکنند و از این طریق بیننده خود را به این حقیقت رهنمون میسازند که از خود چیزی ندارند و اگر ممکن وجود دارد به خاطر خودش نیست، بلکه به خاطر خواست موجود دیگر که مستقل و قائم به ذات است میباشد.
جنبه دوم، تقریر مورد نظر از برهان امکان فقری است؛ یعنی هنگامی که انسانها به این نشانهها توجه کنند خواهند دید که همه آنها در حال تغییرند و در وجود یافتن و دوام هستی خود نیازمند غیر خود هستند.
ج_ هلاکت و فنای ذاتی همه موجودات تقریر دیگر برهان امکان فقری در قرآن کریم، بر اساس این واقعیت که موجودات غیر خداوند همه هالک و فانی هستند شکل گرفته است.