خلاصة:
افسانه ها و قصه های عامیانه یکی از منابع مهم انسان شناسی و جامعه شناسی برای همه اقوام است و یکی از پشتوانه های فرهنگی هر ملتی به شمار می رود. افسانه های ایرانی نیز حاوی نکته های مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و ... است. از این رو، نگارندگان در این پژوهش سعی کرده اند تا با بررسی افسانه های بیرجند به این پرسش ها پاسخ دهند که نقش و جایگاه اجتماعی زنان در این افسانه ها چیست؟ کارکرد و خویشکاری آنها برای ایفای نقش اجتماعی شان چگونه است؟ برای پاسخگویی به این سوالات، الگوی ولادیمیر پراپ انتخاب شده است. بر اساس این الگو، زنان در این نوع از روایت های عامیانه در نقش های مادر، دختر، نامادری و همسری، خویشکاری ها و کارکردهای چون شریر، یاریگر و قهرمان دروغین را دارند و بیشترین نوع خویشکاری در بخش شریر دیده می شود. به نظر می رسد این نکته از نوع تفکر و نگرش جامعه به زنان نشات می گیرد که زنان را مکار و حیله گر می پندارد و بر این باور است که شرارت در وجود این جنس، ذاتی و طبیعی است. روش تحقیق در این مقاله بر اساس تحلیل داده ها و محتوای افسانه هاست.
Myth and folk tales are an important source of anthropology and sociology for all ethnic groups, and one of the cultural backbones of each nation. Iranian myths also contain various social, cultural, political and other points. Therefore, the authors in this research have tried to answer these questions by examining the myths of Birjand that what is the role and status of women in these myths? How do they function and function to play their social role? To answer these questions, Vladimir Prop’s pattern has been selected. Women in this type of folk narrative in the roles of mother, daughter, stepmother, and husbandry functions as vicious, fake heroine, and the most kind of self-employed in the wicked part. It seems that this point comes from the type of society’s thinking and attitudes toward women, which considers women to be wise and cunning, and believes that evil is inherent and natural in this gender. The research method in this paper is based on the analysis of the data and the content of the legends.
ملخص الجهاز:
از اینرو، نگارندگان در این پژوهش سعی کردهاند تا با بررسی افسانههای بیرجند به این پرسشها پاسخ دهند که نقش و جایگاه اجتماعی زنان در این افسانهها چیست؟ کارکرد و خویشکاری آنها برای ایفای نقش اجتماعیشان چگونه است؟ برای پاسخگویی به این سؤالات، الگوی ولادیمیر پراپ انتخاب شده است.
واژگان کلیدی: افسانههای بیرجند، جایگاه زن، پراپ، خویشکاری 1- مقدمه افسانه نمود فرهنگی هر قوم و ملتی است و ارزشهای سنتی، فرهنگی، جامعهشناختی و روانشناختی در آینهی آن جلوهگر میشود و از آن جهت تحقیق و مطالعه دربارهی آن اهمیت و ضرورت دارد که از یک سو، میتوان از گستردگی و وسعت انتشار و شباهتهای یک قصه و افسانه، به مسائل مشترک بین ملیتهای مختلف پی برد و از دیگر سو، میتوان به منشأ و مبدأ آفرینش هر قصه دست یافت؛ زیرا ژرف ساخت بنمایهی قسمت اعظم قصههای امروزی از آنها نشأت گرفته است (مازرلف، 1391: 15).
مقالهای با عنوان "طبقهبندی انواع خویشکاری تولد قهرمان در اسطورهها، افسانهها، داستانهای عامیانه و قصههای پریان" اثر نسرین شکیبی ممتاز و مریم حسینی چاپ شده که به خویشکاریها از منظر دلایل و چگونگی بهوجود آمدن قهرمان (زن و مرد) میپردازد که مبتنی بر نظریهی اسطورهی تولد قهرمان آتو رانک است و دامنهی این تحقیق مربوط به کل افسانهها و اسطورههای ایرانی است.
با بررسی تحقیقات انجام شده درباره زنان و نقش و جایگاه آنان این نتیجه حاصل شد که تاکنون درباره خویشکاری زنان به طور جداگانه و تحلیل اجتماعی این خویشکاریها تحقیقی صورت نگرفته و نیز تاکنون دربارهی افسانههای بیرجند پژوهش علمی ویژهای انجام نشده است و این مقاله در نوع خود تازه و نو به شمار میرود.