خلاصة:
اگر چه در وضع کنونی پژوهش، ارائه چشماندازی کلی و دقیق درباره نشانهگذاری در
نسخههای به خط عربی، هنوز ممکن نشده است و امکان مطالعهای اصولی (در زمان و مکان) درباره
کاربردهای گوناگون آنها نیز وجود ندارد. با این همه، در این مقاله، میکوشیم تا با تکیه بر اسناد
بررسیشده، به برخی نکات کلی اشاره کنیم. یادآوری کنیم که نشانههای مرتبط با خط عربی (نشانههای
درستخوانی مصوتها، اعرابگذاریهای قرائتهای مختلف قرآنی) مد نظر ما نیست، بلکه به
مقولههای دیگری همچون فواصل (نشانههای جداسازی) آیهها نه احادیث یا تقریرات میپردازیم که
در صفحههای بعد خواهد آمد. در ضمن نشانههای عروضی و خطابهای را نیز کنار گذاشته و به
نشانههای نو متون منثور بسنده کردهایم.
حد فاصل میان گفتارهای مستقل، مرز میان مجموعه عبارتهای مرتبطاند. این حد فاصلها، تاکنون
رسمیت نیافته یا نهادینه نشدهاند و بیشتر بیانگر یک روشاند تا یک نظام.
ملخص الجهاز:
"نبیا ابوت 4 که نامش با مجموعههای پاپیروس عربی انجمن شرقی دانشگاه شیکاگو درآمیخته استتوانست در تعداد محدودی از سندهای مورد مطالعه خود وجود یا فقدان علائم نشانهگذاری را در کتابی سهجلدی که در این زمینه نوشته است، نشان دهد (Studies in Arabic papyri).
در واقع، آن گونه که در منابع قدیمی مشاهده میشود، وجود مباحثات بسیار میان صاحبنظران دانشمند و مقامات حکومتی درباره نحوه کتابت کلام وحی است: آیا نقطههای اعجام را میتوان نوشت؟ آیا حروف را باید اعرابگذاری کرد؟ آیا میتوان آیات و سورهها را با نشانه از هم جدا کرد؟ آیا میتوان پایان خوامس و عواشر را نشانهگذاری کرد؟ آیا فواتح و خواتم سورهها را باید مشخص کرد؟ و مواردی از این دست.
این دایره که دور آن نقطهچین شده (عاشر حوله نقط کما تدور) یادآور نشانه جداکنندهای است که در برخی قرآنهای خطی قدیمی دیده میشود، مانند نسخه arabe328(b) کتابخانه ملی فرانسه، گ 61 ر، سطرهای 4 و 17.
4 پایان عنوانها، به باید توجه داشت که این دایره کوچک با نقطه یا بدون نقطه، گاه کارکرد دیگری دارد: پر کردن جای خالی انتهای سطر که به نظر کاتب برای نوشتن کلمه بعدی، بسیار اندک مینماید.
اگر نشانهگذاری نوشته (تنها موردی که در اینجا برای ما دارای اهمیت است و در زبان عربی فواصل الکلامخوانده میشود) و اگر تجزیه و تحلیل کلام، ساختار، سازه و مقدار آنها در رسالههای نحو زبان عربی درسدههای میانه، بسیار گسترش یافته، اما هیچ اثری از بررسی نشانهگذاری، در این میان، وجود ندارد."